Vrede voor velen of winst voor enkelen

Bijna 90 jaar geleden nodigde Einstein Freud uit voor een gedachten wisseling over het uitbannen van oorlog. Het blijkt een lastig onderwerp en Freud is niet optimistisch met name het zichzelf buiten de wet stellen door de elite ziet hij als iets wat niet gaat bijdragen aan de oplossing van het kwaad van de oorlog.

Correspondentie
Deze week kwam ik een bijzondere correspondentie tegen. Een briefwisseling tussen niemand minder dan Einstein en Freud en ze schreven elkaar over iets wat nog steeds een buitengewoon actueel thema is. De vraag over hoe een einde aan oorlog gemaakt kan worden. Want schrijft Einstein aan Freud. Elk mens heeft het recht op en over zijn eigen leven en oorlog maakt zoveel levens vol beloften volledig kapot. Zowel Einstein als Freud maakten zich dus over veel meer druk dan over hun eigen vakgebied.

Maatschappelijk betrokken
Beiden waren buitengewoon maatschappelijk betrokken en probeerden iets te betekenen voor de samenleving. Einstein toont zich zelfs verontwaardigd dat de wetenschappelijke elite zich alleen maar bezig houdt met haar eigen kleine stukje van de samenleving of van de kosmos. Einstein nodigt inde jaren twintig van de 19e eeuw een aantal wetenschappers uit om samen met hem van gedachten te wisselen over een aanpak die er toe kan bijdragen dat oorlog uit de wereld verdwijnt. Mensen, die daar in de geschiedenis een bijdrage aan leverden worden door Einstein leiders genoemd. Hij noemt in een van zijn brieven aan Freud, Jezus, Goethe en Kant. Het is bijzonder om te lezen dat Einstein, hier betekenis voor de samenleving als een kenmerk van leiderschap ziet. Hij schrijft Freud dat hij hem vraagt omdat Freud zo gedreven is in het ontdekken van de waarheid en hoe Freud op die manier heeft laten zien hoe de destructieve  en agressieve neigingen in de menselijke geest verbonden zijn met die van liefde en de wil om te leven. Einstein ziet Freuds werk als een poging de mens te bevrijden van het kwaad van oorlog.

Betreurenswaardig
Het is betreurenswaardig dat wetenschappers als Freud maar zo’n beperkte invloed hebben op de wereld van de politiek. Volgens Einstein  is daardoor het lot van staten in handen van volstrekt onverantwoordelijke politieke leiders. Einstein schreef dit in 1931, vlak voordat hij maar ook Freud een goed heenkomen moesten zoeken voor Hitler. De briefwisseling tussen Einstein en Freud werd in een oplage van 2000 stuks gepubliceerd in 1933 en is niet erg bekend geworden.

Niet optimistisch
Freud is aanvankelijk aarzelend in zijn reactie op de uitnodiging van Einstein. Hij zegt dat hij niet de man is van de optimistische vooruitzichten. Hij heeft zich altijd ingespannen de mensen te vertellen hoe het echt zat. En hij voelt er niets voor om zichzelf te verloochenen voor dit project van Einstein door de zaken mooier voor te stellen dan ze zijn. Maar als duidelijk wordt dat het Einstein niet om mooie verhalen gaat maar om het ontdekken wat de invloed van de menselijke geest is op het steeds weer oorlog voeren, dan besluit Freud om met Einstein mee te werken. Freud benadrukt dat samenwerking tussen mensen belangrijk is om bruut geweld te voorkomen.

Samenwerking
In samenwerking en dialoog kunnen regels afgesproken worden. En die regels kunnen ingezet worden om conflicten te managen. En samenwerking ontstaat als mensen dezelfde doelen nastreven. Dat betekent dat een gemeenschap uit gelijken moet bestaan. Maar zegt Freud, meestal is er een erg labiele machtsverdeling en zijn er twee factoren die die labiele situatie in stand houden. Aan de ene kant zijn er de mensen van de heersende klasse, die altijd weer redenen bedenken waarom de regels niet voor hen gelden. En aan de ander kant zijn er de anderen, die steeds op zoek zijn naar wegen om hun macht te vergroten. En volgens Freud zit daar een enorme paradox in. Aan de ander kant zit zowel het goed als het slechte opgesloten in de menselijke natuur. Dat goede en slechte zijn op het niveau van instinct aanwezig, het zijn zaken die we van nature mee gekregen hebben. Ieder mens gunt de ander het goede. Maar de geest heeft behalve dat van nature meegekregen instinct ook een rationele geest. En het vervelende is dat we een samenleving hebben gemaakt waarin de rationele geest alle eer geeft en de intuïtie het gevoel van ondergeschikt belang vinden.

Opkomst en ondergang
En, schrijft Einstein, zolang oorlog niet verboden wordt en we voortdurend verhinderen dat zaken aan een onderhandelingstafel besproken kunnen worden, zolang ontbreekt het de samenleving aan de morele kracht om het kwaad van oorlogen te overwinnen en zij we gedoemd om het lot te ondergaan wat ook beschavingen voor ons ondergingen, opkomst en ondergang.
De zaken waar Einstein en Freud het over hebben komen we ook tegen in onze moderne organisaties en het is de uitdaging voor mensen die aan de leiding staan om ruimte te geven aan het ontstaan van gemeenschap en aan het voorkomen van die situaties waardoor sommigen bevoordeeld worden. Hoe ga jij daar een bijdrage aan leveren?