Vervangen of veranderen?

In de Tweede Kamer wordt de staatssecretaris opgeroepen om zorgbestuurders te vervangen. Dat lijkt misschien een goed oplossing. Maar wat verandert er dan? En, wat moet je doen als je echt verandering wil?

Weg met de manager
De Tweede Kamer heeft de staatssecretaris gevraagd bestuurders van instellingen voor ouderenzorg, die hardnekkig slechte inspectierapporten krijgen, nu eindelijk maar eens te vervangen. Het is een reflex die mij doet denken aan een uitspraak, die ik recent hoorde van een CEO van een commerciële onderneming. Hij bracht met enige gretigheid het voorbeeld van een bedrijf waar het hele zittende management eruit gegooid was. Het was vervangen door een team jonge managers en toe ging alles ineens veel beter. De boodschap was duidelijk, al dat gecoach helpt toch niet. Mensen zijn nu eenmaal zoals ze zijn. Daar kun je niets aan veranderen. Alleen vervangen helpt.

Vervangen helpt niet
Maar vervangen helpt juist niet concludeerden de Tilburgse economen Jan van Ours en Martin van Tuijl  in een onderzoek naar de effecten van het vervangen van voetbaltrainers. Het vervangen van een trainer heeft maar zelden invloed op de resultaten van een voetbalclub. Er is wel een correlatie tussen het beschikbare budget en de resultaten blijkt uit ander onderzoek van de econoom Szymanski.

Samenhang
Een organisatie is een geheel van met elkaar samenhangende onderdelen en processen die ervoor zorgen dat die onderdelen met elkaar tot een resultaat komen. Wetenschappers wijzen er al decennia op dat je bij interventies in organisaties altijd aan die samenhangen aandacht moet besteden. Dat leverde het 7S’en model van McKinsey op en het Six Box Model van Marvin Weisbord. En Henri Mintzberg heeft in zijn standaardwerk The structuring of organizations laten zien hoeveel factoren er een rol spelen in het functioneren van een organisatie en hoe al die factoren met elkaar samenhangen. Mintzberg laat ook zien dat de onderlinge samenhang vooral bepaald wordt en zich ontwikkeld door wat de mensen, die  het voor het zeggen hebben willen bereiken met de organisatie. Dat bepaalt namelijk waar in de organisatie aandacht aan wordt besteed.

Kosten
Als het om de zorg gaat praten we in Nederland vooral over kosten. Het is dus geen wonder dat daarop gestuurd wordt . En Mintzberg zegt het al in het boek wat ik hier voor aanhaalde: organisaties, die hun visie laten ondersneeuwen door sturen op kosten, raken in de problemen, daar gaat het fout mee.De aandacht ligt dan in de sturing niet langer bij de inhoudelijke zaken die geregeld moeten worden en de kwaliteit daarvan.

Afhankelijkheid
Het sturen op kosten heeft nog een ander nadeel: het maakt de mensen die het geld tellen belangrijk. Die krijgen het voor het zeggen in de organisatie. Andere leidinggevenden worden afhankelijk van hen. Nog gisteren sprak ik een manager, die mij vertelde dat hij niet kon sturen omdat de boekhouding hem geen cijfers aan kon leveren. Op mijn vraag of hij zelf dan geen idee had van de resultaten die hij met zijn afdeling boekte keek hij me vragend aan. Nee, natuurlijk niet, zei hij, daar had hij de boekhouding voor nodig en die leverde niet. In het vervolg van ons gesprek hebben we bedacht hoe hij toch wel kan sturen, zonder die cijfers. Hoe hij samen met z’n mensen zicht kan krijgen op de resultaten die ze behalen en hoe ze elkaar daar ook op aan kunnen sturen. Bij de eerste vragen was hij wat aarzelend. Maar ineens zag hij waar het heenging en hij ging enthousiast meedenken. Over enige tijd spreken we erover verder.

Stokpaardje
Ik haal nog maar eens een ander stokpaardje van me aan: excellente school De Straap in Helmond. Ooit een school die slecht bekend stond en waar ouders hun kinderen niet naar toe wilden sturen. Nu is het een populaire school. Leerlingen stromen toe en uit verre landen komen mensen kijken om te zien hoe ze dat voor elkaar gekregen hebben. De school is 8 januari van dit jaar voor de vierde keer op rij door de staatssecretaris uitgeroepen tot excellente school. En hoeveel mensen zijn eruit gegooid? Geen een. En hoeveel extra geld is er heen gegaan? Geen euro.

Samen
Wat wel gebeurt is dat de directeur erin geslaagd is de mensen warm te maken om samen de schouders eronder te zetten.Om te herontdekken waarom ze ooit het onderwijs in gingen. Om de kinderen centraal te stellen en altijd op de eerste plaats te laten komen. Het heeft de directeur wel eens wat spanning opgeleverd met het bestuurskantoor, want dat kwam op de tweede plaats. Maar daar is men inmiddels wel aan gewend.

Ook in de zorg
Datzelfde kan ook  bij de zorginstellingen gedaan worden. Daarvoor hoef je niemand te vervangen. Het is wel belangrijk om met de bestuurders in gesprek te gaan en om afspraken te maken over wat ze gaan doen om de bewoners weer centraal te stellen, wanneer ze dat geregeld hebben  en welke hulp ze daarbij nodig hebben.
Vervangen klinkt heel makkelijk maar vervangen is wat anders dan veranderen en al helemaal wat anders dan ontwikkelen. Robert Hooijberg van IMD laat in zijn onderzoek bovendien zien dat er maar wat aangeknoeid wordt in het vervangen van CEO’s. Laten we onze energie in ontwikkeling steken.