Verantwoordelijkheid moet je nemen

Morele oproepen tot gedragsverandering leiden tot weinig resultaat, vraag mensen in persoon hoe zij gaan bijdragen.

We
“We moeten meer aan gaan spreken”, “we moeten er beter op letten dat de verwarming niet onnodig hoog staat”, “we moeten nu eindelijk de rommel achter onze kont eens opruimen”. “Er is meer budgetdiscipline nodig”. “Het moet eens afgelopen zijn met het zomaar mensen uitnodigen voor een zakenlunch”.
Een kleine greep uit uitspraken die je kunt horen in directiekamers, tijdens vergaderingen met de OR, in de lerarenvergadering of in het MT. Een bezorgde deelnemer aan het overleg doet een moreel beroep op de andere aanwezigen. Die gooien er nog een schepje bovenop en bevestigen vaak met een voorbeeld erbij de juistheid van deze morele oproep. Er wordt gehumd, er wordt geknikt en de zaak is weer even afgedaan. In de praktijk van alle dag verandert er volgens niet zoveel. Er wordt eens een deur gesloten, een propje opgeruimd en een manager gaat wat strakker op z’n budget zitten maar zodra blijkt dat het net lijkt dat de anderen niet aanwezig waren bij de vergadering waar het morele beroep gedaan werd vervalt iedereen weer in het oude gedrag.

Moedeloos
Op de keeper beschouwd is er niets veranderd.
In een coachgesprek met leidinggevende die ooit de uitspraak deed hoor je dan, ik heb er al zo vaak iets van gezegd maar ze luisteren niet, soms wordt er weleens een training voorgesteld om mensen meer discipline bij te brengen of om mensen beter te doordringen van het belang van budgetbewustzijn, kosten of orde en netheid.
Het gekke is dan ook nog eens een keer dat bij nadere beschouwing, die mensen in hun thuissituatie wel op de stookkosten letten, goed op de hoogte zijn van hun uitgaven patroon en elke zaterdag hun auto wassen.
En moreel beroep doen op “we” heeft kennelijk maar weinig resultaat. Het is zonde van de tijd, ook van de tijd en energie die je kwijt raakt doordat de ergernis over het feit dat de oproep geen effect had.

Regels als oplossing
Het komt veel voor dat in zo’n situatie naar het instrument van de regels wordt gegrepen. Er verschijnen lijstjes waarop staat wat wel mag en wat niet mag en op deuren en ramen hangen briefjes waarop staat wanneer iets open of dicht mag of hoe laat de verwarming laag gezet moet worden en uiteindelijk valt ook van die regels het resultaat tegen. Ze worden niet gerespecteerd of verkeerd gerespecteerd. Nee, hiervoor moet je niet bij mij zijn hoor je dan, dat moet je aan Jan vragen, die gaat daarover. Vandaag heeft Jan zijn roostervrije dag maar morgen is hij er weer.
Zowel “we” oproepen als regels leiden er niet toe dat we onze verantwoordelijkheid gaan nemen. Bij we afspraken lijkt het of het niet over ons gaat. We afspraken zijn makkelijk om je aan te conformeren en regels zorgen ervoor dat het de zaak van iemand anders wordt. Ook dan hoef je je niet verantwoordelijk te voelen.

Verantwoordelijkheid nemen
Je gaat je wel verantwoordelijk voelen als de vraag gesteld wordt wat jij eraan gaat doen. Hoe ga jij hieraan bijdragen. Dat is niet altijd een makkelijke vraag om aan iemand te stellen. Het is een vraag met een confronterend karakter maar ook een vraag waardoor iemand ineens gaat nadenken over zijn eigen rol in het geheel. Een vraag waardoor je niet meer in het comfortabele “we” kunt schuilen.
Het lijkt misschien omslachtig maar als je geconfronteerd wordt met een situatie waarin je een moreel beroep op “we”wilt gaan doen is het vaak veel effectiever om mensen op de man af te vragen hoe zij verantwoordelijkheid gaan nemen voor die kwestie. Het is de moeite waard om die vraag niet alleen retorisch te stellenmaar ook te laten beantwoorden. Dat kan ook een dag of een week later, dat kan mondeling of op papier. Het geeft mensen de kans om verantwoordelijkheid te nemen. Verantwoordelijkheid kan niet gegeven worden, die kan alleen worden aangenomen, geaccepteerd of gepakt, zo je wilt. Je nodigt mensen uit verantwoordelijkheid te nemen door ze te vragen wat zij eraan gaan doen. Een beroep doen op “we” leidt ertoe dat de verantwoordelijkheid ergens in de ruimte blijft hangen.
In het boek Afspreken en Aanspreken van Willem Verhoeven lees je hoe je dat effectief kunt doen.