Relaties zijn de fundamentele bouwstenen

Relaties zijn de fundamentele bouwstenen van organisaties en de samenleving. De manifestaties in Frankrijk, maar ook het afscheid van de Indonesische ambassadeur gisteravond in Den Haag, maakten dat erg duidelijk. Harvard hoogleraar Margaret Wheatly schrijft in 2006 dat we in onze organisaties de fundamentele bouwsteen structureel over het hoofd zien met alle nare gevolgen van dien. Ze roept leiders op er wel aandacht voor te hebben en er ruimte aan te geven.

Manifestatie
De manifestaties tegen het terrorisme in  Frankrijk brachten volgens de media 3,7 miljoen mensen op de been. In Parijs alleen al liepen er 1,5 miljoen mensen mee. Aan het hoofd van de stoet in Parijs, die geleid werd door nabestaanden van de slachtoffers, liepen volgens het  radioverslag dat ik hoorde 60 regeringsleiders mee, waaronder onze minister president Mark Rutte. En volgens de Franse minister van Binnenlandse Zaken, Bernard Cazeneuve, was de mars in Parijs de grootste manifestatie uit de Franse geschiedenis ooit. Tijdens het radioverslag, maar ook daarna, waren er diverse commentaren te beluisteren. Ze benadrukten het vreedzame karakter van de manifestatie, het sterke gevoel van saamhorigheid, de spontane loftuitingen die aan de politie en het leger werden gebracht en in het bijzonder van het feit dat aan het hoofd van de manifestatie 60 regeringsleiders en hoogwaardigheidsbekleders meeliepen, schouder aan schouder, arm in arm. Zoiets was niet eerder voorgekomen. In een commentaar hoorde ik dat mensen juist onder deze omstandigheden behoefte hebben aan leiderschap en ik bedacht dat leiderschap hier zichtbaar werd in tussen het volk gaan staan, laten merken dat je deel bent van het volk en dat je de gevoelens van het volk begrijpt en doorgrondt. Niet door dat te zeggen, maar door erbij te zijn. Ineens was er evenwaardigheid toen iedereen te voet door Parijs schuifelde. Het zat hem niet in woorden. Het zat hem in wat de mensen deden. Dat werd ook duidelijk in het bezoek dat de Franse president na afloop bracht aan de belangrijkste synagoge in Parijs. Er was ook kritiek te horen over de deelname van regeringsleiders van landen waar de persvrijheid onder druk staat.Onze premier Rutte wilde daar geen commentaar opgeven. Hij wilde de positieve kant benadrukken. 

Andere manifestie
Zelf was ik gisteravond bij een andere manifestatie. Het was de bijeenkomst waarbij de  Indonesische ambassadeur in Nederland, mevrouw Retno, afscheid nam van alle Indonesiërs die in Nederland verblijven. Mevrouw Retno is nu minister van buitenlandse zaken in het nieuwe Indonesische kabinet van president Jokowi. Er waren veel mensen op de bijeenkomst en ze luisterden met aandacht naar de afscheidsspeech van mevrouw Retno. Ze dankte de aanwezigen voor de verbondenheid, die ze ervaren had. Ze benadrukte dat er veel verbeterd was in de relatie tussen Nederland en Indonesië, dit ondanks de moeilijke momenten die er ook geweest waren. Aan het einde van haar toespraak sprak ze zich krachtig uit tegen terrorisme. Ze refereerde daarbij aan de gebeurtenissen in Parijs en nam er krachtig afstand van. De zaal viel haar bij met applaus, de zaal die voornamelijk bestond uit mensen die de Islam als geloof belijden. Indonesië is het grootste Islamitische land ter wereld, maar er zijn ook mensen die aanhangers zijn van een andere godsdienst en na afloop van de toespraak van mevrouw Retno werd duidelijk hoe daar in Indonesië mee omgegaan wordt. De hele zaal ging in gebed en het werd geleid door een dominee, een pastoor, een hindoevoorganger, een Boeddhistische geestelijke en een Islamitische geestelijk leider. Ook zij sloten hun gebed af met een veroordeling van de aanslagen in Frankrijk. Er was sprake van grote saamhorigheid onder de aanwezigen.

Relationships, basic building blocks
De bekende Harvard hoogleraar Margeret J. Wheatly, schreef in 2006 een artikel met als titel:”Relationships: The basic building blocks of life”. Haar artikel start met een bizarre conclusie, ze wijst er op dat wetenschappelijk onderzoek naar de basisbouwstenen van leven tot de conclusie leidt dat die er niet zijn. Hoe dieper natuurkundigen zoeken in de materie, hoe meer ze tot de conclusie komen dat het alleen maar gaat om relaties. Zelfs elektronen en neutronen, maar ook nog kleinere deeltjes, bestaan niet alleen. We kunnen wel namen geven aan die losse deeltjes, maar ze worden pas zichtbaar in hun relaties met andere deeltjes. Alles in de kosmos bestaat uit verzamelingen potentie. Een potentie, die pas zichtbaar wordt in de relatie met andere deeltjes. In onze Westerse cultuur  ontkennen we die werkelijkheid totaal, schrijft Wheatly. Wij richten ons in organisaties en in de samenleving alleen op de individuele delen. We maken configuraties van die individuele delen. We maken er organigrammen mee, we maken een bestuurlijke herindeling en richten ons daarbij op de delen. Maar de echte organisatie, de organisatie, die je aan het werk ziet, wordt vorm gegeven in de relaties die mensen met elkaar hebben, in de netwerken, die ontstaan. En die netwerken volgen maar zelden de lijnen van de organigrammen of de bestuurlijke structuur. Veel van de dingen die steeds weer opnieuw misgaan in de samenleving zijn het gevolgvan het negeren van het belang van die relaties en het sturen op de losse delen. We behandelen een organisatie of het een machine met losse onderdelen is die je kunt vervangen, waaraan je kunt vijlen en zagen en het belang van de relaties zien we over het hoofd.

Leiderschap
Wij zijn echter geen machineonderdelen volgens Wheatly, we willen samen zijn, we willen leren, we willen bijdragen aan het leven van anderen, we willen dat onze kinderen een betere toekomst hebben, dat ze gezonder zijn. En deze eigenschappen zijn er zomaar, daar zijn geen externe prikkels voor nodig. In onze, op de ideeën van machines gebouwde, samenleving zijn deze eigenschappen soms moeilijk zichtbaar. Maar ze zijn van levensbelang voor een goede samenwerking. Als we ze niet serieus nemen gebeuren er onvoorspelbare en soms gekke dingen in de samenleving of in een organisatie. Juist het verkeerd ingrijpen door mensen die de touwtjes in handen hebben leidt tot tegenzin en zelfs een hekel aan elkaar. Wat we als leiders doen verstoort juist vaak de normale relaties tussen mensen.
Je zou dat ook anders kunnen doen, zegt Wheatly. Je kunt de tijd nemen met elkaar om samen in alle rust te praten over de dingen die spelen en die je bezig houden. In Indonesië is men daar goed in geoefend. Toen de republiek onafhankelijk werd was al duidelijk hoe groot de verschillen tussen de stammen en de geloven waren. Er waren structuren, rituelen en mechanismen nodig om iets positief met die verschillen te doen. En ja, het gaat nog wel eens fout, denk maar aan de bomaanslagen op Bali.Maar toch slagen de mensen erin om ondanks alle verschillen op een vreedzame manier met elkaar samen te leven.  Ook de manifestaties in Frankrijk en het afscheid van mevrouw Retno maken duidelijk dat relaties de enige basisbouwstenen van een samenleving en een organisatie zijn. Evenwaardigeheid is daarin essentieel. Het is de belangrijkste uitdaging voor iemand die leiding geeft om ruimte te maken voor die relaties, aandacht te besteden aan het onderhoud ervan en te bewaken dat er evenwaardigheid is. Dat deden de 60 hoogwaardigheidsbekleders even toen ze in Parijs voorop liepen en dat deed mevrouw Retno gisteravond in Den Haag.