Leiding geven aan verandering

De afgelopen periode is er van alles veranderd bij de overheid. Al die veranderingen, leiden niet automatisch tot meer tevredenheid bij burgers, ook met het vertrouwen van burgers is het slecht gesteld.Hoe kom je nu tot een organisatie waar burgers wel vertrouwen in hebben. We gingen met een aantal deelnemers aan onze trainingen Excellentleiderschap en Anders veranderen naar een school, die daar wel in slaagde.

Reorganisatie
Op de ochtend van 5 februari hoorde ik op de radio het bericht dat de ondersteunende diensten van de Tweede kamer gereorganiseerd worden. De reden is volgens het nieuws dat de ondersteunende diensten nu onvoldoende in staat zijn de kamerleden effectief te ondersteunen. IK voelde ongerustheid toen ik het nieuws hoorde en die onrust werd erger toen mij duidelijk werd dat de mensen, die bij die ondersteunende dienst werken vaak hoog opgeleid zijn. Het zijn mensen, die op hun terrein deskundig zijn. Ik kreeg onmiddelijk visioenen van organisatieadviesbureaus, die mensen gaan interviewen, zich terugtrekken op hun eigen kantoor, vergaderen, brainstorm en brownpapersessies organiseren om na verloop van tijd met een rapport te komen, waarin de organisatie is gekanteld, een matrixstructuur is uitgewerkt of een netwerk organisatie is ontworpen. Er staan nieuwe functieomschrijvingen in het rapport, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn vastgelegd en als het tegenzit moeten de mensen van de ondersteunende diensten op hun eigen functie, die,althans op papier, nu op essentiële punten anders is, solliciteren.|

Wantrouwen
Het is maar een gedachte trouwens, ik weet helemaal niet of het zo gaat, misschien gaat het wel heel anders. Maar ik vraag me wel af in hoeverre er nu gebruik gemaakt gaat worden van de kennis, de vaardigheden en de ervaringen van de deskundigen, die nu samen de ondersteunende diensten vormen. Op diezelfde 5 februari stuurde het Wereld  Economisch Forum een twitterbericht de wereld in, waarin stond dat wereldwijd,  80 % van de mensen de overheid , het bedrijfsleven of beiden wantrouwen. De tweet is de brug naar een uitgebreid artikel over dit onderwerp. De titel van dit artikel is waarom beleidsmakers zich zorgen moeten maken over het wantrouwen in de overheid en het bedrijfsleven. In de grafieken, die in dit artikel getoond worden komt Nederland er niet het slechtste af maar ook in Nederland is het bedenkelijk gesteld met dat vertrouwen. Nu kun je je afvragen wat daar nu erg aan is. De overheid heeft een beperkte begroting en moet keuzes maken dus is het logisch dat er mensen ontevreden zijn. Je kunt het niet iedereen naar de zin maken per slot van rekening.

Wantrouwen kost veel geld
Maar, zo zei politicus en poeet Ralph Waldo Emerson al ongeveer 150 jaar geleden; ”Ons wantrouwen kost veel geld”. En, daarmee hebben we de eerste viscieuze cirkel te pakken. Wantrouwen is kostbaar .Maar, denken we, voor meer vertrouwen zijn meer mensen, meer campagnes en meer regels nodig en dat kost veel geld. Dus  blijven we geld verliezen aan het wantrouwen. De tweede viscieuze cirkel waarin we in terecht komen is die van teveel regels. Een overheid, die wordt aangesproken op problemen die zich voordoen in de samenleving schiet automatisch in de reflex van meer regels maken en dat leidt vervolgens niet tot meer vertrouwen maar tot meer wantrouwen. Uit onderzoek blijkt dat er een hoge correlatie is tussen wantrouwen en regelgeving door de overheid. De overheid maakt immers regels maar kan niet toezien op de naleving ervan, of creëert gedrochten om voor die naleving te zorgen. Bovendien  leidt wantrouwen ook tot de roep om meer regelgeving.En, de cirkel is gesloten.

Onderwijs en regels
Dat wordt goed zichtbaar op het gebied van het onderwijs.Het aantal uren dat lesgegeven moet worden, de bevoegdheden waarover een leerkracht moet beschikken, passend onderwijs, handelingsplannen en ga zo maar door. Als leraar heb je met veel regels te maken. Nu komt er gelukkig een beweging op gang die zegt dat de leraar gewoon weer z’n eigen verstand moet gebruiken voor de klas. De leraar is een professional, die weet heel goed wat goed is voor de kinderen.

Bezoek
De ochtend dat ik het nieuws over de op reorganisatie van de ondersteunende diensten bij de overheid voor de radio hoorde, was ik op weg naar een excellente school, samen met een aantal deelnemers aan de opleidingen Excellent leiderschap en Anders veranderen, gingen we een bezoek brengen aan zo’n school om te kijken hoe daar nou leiding wordt gegeven en om te kijken hoe men er op die school in geslaagd is van zwakke school, excellente school te worden. Al drie jaar op een rij heeft de minister dit predikaat toegekend. Deze excellente school is wat ze in de volksmond noemen een “zwarte school”. De jury zegt in haar laatste rapport: “De Straap is een gewone school met een complexe populatie, die met een no-nonsense aanpak gewone dingen heel goed doet. De school is toegankelijk en is een ontmoetingsplaats met ruimte en aandacht voor verschillen. De school wil een bijdrage leveren aan integratie en democratisch burgerschap stimuleren.  Ouders, ook allochtone ouders, roemen de openheid, het respect, de luisterhouding, eerlijkheid en betrokkenheid met en acceptatie van de kinderen. Er is veel maatwerk in zorg. De ouders zijn zeer trots op hun school. Van heinde en ver komen ouders hun kinderen naar deze school brengen, dat zijn vaak kinderen die op ander scholen als “moeilijk” werden bestempeld. De ouders hebben vertrouwen in de school of liever gezegd in de leerkrachten, die op de school werken. De leerkrachten hebben vertrouwen in elkaar in en in de directeur. Tijdens ons bezoek zegt de directeur, dat het gaat om de kinderen, alle middelen gaan daar naar toe. Leerkrachten gebruiken elke kans om op een positieve manier met de kinderen bezig te zijn. Bijzonder detail is dat de gemiddelde leeftijd van het personeel hoog is en het ziekteverzuim laag. Het veranderingsproces van zwakke school naar excellente school heeft het team van de school op eigen kracht gedaan. Door consequent te redeneren vanuit het kind  en door vanuit die invalshoek te zoeken naar alle mogelijkheden. Het is die aanpak, waarbij de directeur verantwoordelijkheden zo laag mogelijk in de organisatie legde en haar adjunct directeur inruilde voor onderwijsassistenten, om zo meer handen in de klas te krijgen.
Wat zou er gebeuren als de ondersteunende diensten van de tweede kamer, samen met de kamerleden zouden bedenken hoe zij hun werk effectiever konden uitvoeren.
Op 15 februari as. sluit de sollicitatie termijn voor een nieuwe griffier van de tweede kamer. In de vacaturetekst staat: “ Kern hiervan is het verder vormgeven van een zakelijke, professionele dienstverlening aan de leden van de Tweede Kamer. Doel is te komen tot een meer flexibel ingerichte organisatie met heldere sturingsrelaties die het politieke proces in al zijn aspecten ondersteunt en snel en efficiënt uitvoering geeft aan politieke besluiten. Dit alles op basis van een gezamenlijke strategische visie van het Presidium en de Griffier. De Griffier zal met de overige leden van het MT als cultuurdrager het goede voorbeeld geven en zich kwetsbaar en receptief opstellen.”  Het is de griffier, die  leiding geeft aan alle ondersteunende diensten waar zo’n 600 mensen werken. In de vacaturetekst staat ook : “Bovengenoemde ontwikkelingen vragen om leiderschap én management, om een Griffier die professionals kan inspireren en motiveren, die een dynamische, zakelijke en dienstverlenende sfeer kan creëren en kan sturen op integraliteit en samenhang”. Daar gaat het bij een directeur van een basisschool ook om en dit is wat de directeur van de excellente school waar wij op bezoek waren  deed met het team van haar school. Er kwam geen adviesbureau aan te pas. Ze luisterde naar haar leerkrachten, maakte duidelijk waar het wat haar betreft om ging en ze stak zelf de handen uit de mouwen. Dat heeft geleid tot een team dat schouder aan schouder staat, waarin mensen elkaar  steunen en trots zijn op de resultaten, die het team behaald. Hoe zou de ondersteunende dienst van de tweede kamer tot dezelfde resultaten kunnen komen?