Hoe goed is jouw waarneming?

Om een plan te maken of een strategie te bedenken moet je weten waar je heen wilt, maar je moet ook je vertrekpunt kennen. Hoe stel je goed vast wat je vertrekpunt is. Daarvoor moet je goed kunnen waarnemen. Onze intuïtie, de regels in ons hoofd en onze vooroordelen belemmeren ons regelmatig om goed waar te nemen.

Je vertrekpunt
Weten waar je heen wilt, weten wat je wilt bereiken is essentieel als je effectief wilt zijn in je leiding geven. Er is echter nog iets anders van groot belang als je de goede stappen wilt zetten met je organisatie. Je moet ook weten wat je vertrekpunt is. Je kunt een passende route alleen bepalen als je weet waar je heen wilt en als je weet waar je nu bent. Dat geldt voor alles waar je mee bezig bent in je organisatie. In ons model voor coachend leidinggeven gebruiken we een model wat we TROA noemen. Het is de Nederlandse versie van het GROW model. Sir John Whitmore was één van de grondleggers van het model. Bij TROA staat de T voor toekomstbeeld, dat is de visie. waar wil je heen? En R staat voor de realiteit. Waar ben je nu, hoe staat de zaak er voor. Daar hoort ook bij; wat weten de mensen, wat kunnen  de mensen  en wat vinden de mensen met wie ik samen dat toekomstbeeld bereiken wil. Het komt er op aan dat beeld van de realiteit goed scherp vast te stellen. Daar heb je weinig creativiteit en fantasie bij nodig. Die heb je wel nodig bij het vaststellen van het toekomstbeeld, maar bij het doen van de realiteitstoetsing komt het er juist op aan zo goed mogelijk te observeren hoe de situatie is.

Goed waarnemen
In de praktijk blijkt dat vaak niet mee te vallen. Kahneman schrijft het in zijn boek Thinking Fast en Slow. We zijn tevreden met een paar indrukken en construeren daarmee snel ons beeld van de werkelijkheid. Maar helaas is dat vaak een weinig nauwkeurig beeld en dat is vervolgens de reden dat we bij de verkeerde opties en uiteindelijk bij de verkeerde acties uitkomen. Je merkt dat nu heel erg goed in alle discussies naar aanleiding van  de aanslagen in Parijs. Iedereen weet hoe het komt en weet ook al welke maatregelen nodig zijn. Maar Goethe zei het al “Man sieht nur, was man weiß”. We zien alleen wat we weten. Nog niet zo lang geleden liepen mijn vrouw en ik met mijn forse Duitse herder in de stad. We kwamen een klein jongetje met, naar ik vermoed, zijn moeder tegen. Zijn moeder wees op mijn hond en vroeg aan het jongetje ”Wat is dat?” Het jongetje antwoordde na enig nadenken: ”een paard”. Ik vermoed dat hij bij het zien van zo’n grote hond terecht was gekomen bij een beeld wat hij kende, namelijk dat van een paard. Goed waarnemen valt dus nog niet zo mee. Een ander voorbeeld komt uit mijn eigen herinnering. Op mijn twaalfde ging ik met mijn vader op de fiets van Amsterdam waar ik woonde naar mijn opa en oma in Hilversum. Vlak voordat we de Utrechtse brug op fietsten hoorde ik een harde klap achter mij. Ik keek achterom en zag zo’n honderd meter achter me twee auto’s die tegen elkaar stonden en er beschadigd uit zagen. Toen ik het verhaal later aan mijn moeder en mijn opa en oma vertelde, vertelde ik het alsof ik de aanrijding had zien gebeuren. Ik vertelde er bij wijze van spreken bij welke van de twee auto’s te hard gereden had. Het voelde ook of ik het gezien had. Maar in werkelijkheid had ik niets gezien. Een dezer dagen had ik een gesprek met een directieteam over een aantal medewerkers. Een van directeuren wist me onmiddellijk te vertellen dat het bij Jan in z’n karakter zat, het was een deel van z’n persoonlijkheid. Toen ik hem vroeg hoe hij dat zo zeker wist was de enige verklaring dat Jan al heel lang zo deed. Daarmee hadden we geen goed realiteitstoetsing gedaan en op basis van die constatering zouden de vervolgstappen ook niet kloppen.

Intuïtie aan de kant
Om goed te kunnen waarnemen hoe de situatie is moeten we het systeemdenken in toom houden en onze intuïtie een tijdje opsluiten. In plaats daarvan in het heel belangrijk om heel bewust met waarnemen en onderzoeken bezig te zijn. De befaamde MIT hoogleraar Edgar Schein onderstreept het belang van goed waarnemen voor mensen die leiding geven. In zijn boek Humble Inquiry legt hij uit dat wat hij noemt “the gentle art of asking” centraal staat om tot een goed beeld van de werkelijkheid te komen. Dat is een goede basis voor het handelen. Het begint met echt goed observeren en als het daarbij om het gedrag van mensen gaat is het ook van groot belang om de betekenis die mensen aan hun eigen waarneming geven af te pellen. Mijn collega Willem Verhoeven schreef het boek; De kunst van het vragenstellen. Een kunst die heel praktisch is als je die onder de knie hebt. In groepen met leidinggevenden valt mij altijd op hoe slecht ze erin zijn. Ze hebben nooit vragen en blijken uiteindelijk nooit te weten hoe het zit. Ze denken echter altijd onmiddellijk dat ze het weten. Ze vertrouwen op hun intuïtie, die ze van de wal in de sloot helpt. Freek Vermeulen beschrijft hoe je daarmee in allerlei negatieve spiralen terecht kunt komen. Hal Gregersen, een hoogleraar die enkele dagen geleden ook hoog geëindigd is in de ranglijst van invloedrijke denkers over management en organisatie, benadrukt hoe belangrijk goed waarnemen voor innovatie is. Daar ligt volgens Gregersen het aangrijpingspunt voor innovatie.
Mijn vader vroeg mij lang geleden hoeveel lantarenpalen er stonden langs de weg van het huis van mijn vriendin naar ons huis. Het feit dat hij dat vroeg trainde mij in het goed waarnemen.
Hoe werk jij aan het beter waarnemen van de realiteit?