Hoe doorbreek je een patroon?

Soms schetst een schrijver in een roman met een paar woorden wat er gebeurt in de interactie tussen twee mensen en hoe daar veranderingen in plaats vinden. Ik kwam dat tegen in het boek “Het laatste uur” van Albert van der Hoogte.

Het laatste uur
Enkele dagen geleden kwam ik in een antiquariaat het boek “Het laatste uur” van Albert van der Hoogte tegen. Ik houd van de manier waarop hij schrijft. Hij weet me mee te nemen naar de plaats en de situatie, waarover hij aan het schrijven is. In Het laatste uur gaat het over een transitie, een ingewikkelde. Het verhaal speelt zich af in Indië, de Nederlanders zijn net terug in een land wat aan puin ligt en de fysieke strijd van de Indonesiërs voor hun onafhankelijkheid is begonnen.

De baas en ik
De ik-persoon is een bestuursambtenaar, die in het begin van het boek naar Batavia gaat. Hij heeft een telegram gehad met daarin de tekst dat hij zich moet melden bij zijn superieur, een hoge ambtenaar in de hoofdstad. En hij volgt als goed ambtenaar de regels. Hij ziet op tegen de ontmoeting. Hij heeft het niet zo op zijn baas. Hij ziet zijn baas als een man van regels en wetten, als een man zonder gevoel. Op elke vraag komt er een verwijzing naar een artikel in een wetboek of een reglement. Het lijkt wel of die baas al die wetten en regels uit zijn hoofd kent, zo snel en gemakkelijk verwijst hij ernaar. Hij heeft sterk het gevoel dat zijn superieur hem al 20 jaar bespied heeft.

Percepties
Als hij zich meldt op het kantoor van zijn superieur is de begroeting vluchtig, schrijft Van der Hoogte. Hij gebruikt de tijd om nog eens goed naar zijn superieur te kijken en schrijft dan : “De Corver heeft hier altijd zo gezeten. Koel en met het laatdunkende air van iemand die aan de top staat en alleen minachting heeft voor al de botteriken die de wereld beneden hem bevolken”. Maar hij ziet nu ook iets anders, iets waardoor het beeld wat hij in 20 jaar heeft opgebouwd begint te schuiven “Heel zijn verschijning leek tengerder, bijna zou ik zeggen: iets menselijker dan ik mij had voorgesteld”. En hij vervolgt. “Hij zag mij aan. Wat zeggen die ogen? Men beweert dat zij de spiegels der ziel zijn. Maar wat zeggen deze donkere half toegeknepen ogen? Zijn zij trots, hatend of verachtend? Ik denk het laatste. Maar misschien ligt de verachting die ik van een ander vermoed in mijzelf en drukken deze ogen alleen maar deernis uit”. En dan volgt er een stukje waarin Van de Hoogte zeer positief over deernis schrijft. Daarna volgen nog wat bespiegelingen om vervolgens de alinea af te sluiten met de vraag of de ogen niet gewoon twee kijkgaten zijn waardoor de eigenlijke mens heimelijk spiedt.

Liefde
Van der Hoogte krijgt vervolgens te horen dat hij is overgeplaatst, hij moet aan de slag in Soerabaja en daar is hij niet blij mee.Hij voelt zich nog kleiner en waardelozer worden en hij protesteert. Zijn superieur stelt hem daarop rustig  één vraag “Hebt u Indië lief, meneer?” En die vraag zorgt ervoor dat zijn boosheid op slag verdwijnt. Dat beroep op liefde, liefde die hij allang vergeten is, die zo zegt hij vermoord is, door anderen zo denken wij. “Wij gaan verder met legen handen en wrok in het hart. Totdat op eenmaal iemand met een simpel woord de liefde weer oproept”. Ze zitten zo een tijdje stil over elkaar. “Twee antipoden naar geest en gemoed. En een enkel woord weefde nu draden tussen ons en ontstak een zeldzame gloed”.

Patronen
Wat Van der Hoogte schrijft laat prachtig zien hoe de communicatie tussen mensen, tussen bazen en medewerkers verloopt. Hoe je eigen beelden zich ontwikkelen en hoe die bepalen hoe je naar een ander kijkt. Dat het vooral je eigen beelden zijn die ervoor zorgen dat je in een patroon terecht komt. En hoe een interventie op een ander niveau je uit een patroon kan halen. Het is een mooie illustratie van wat Lolly Daskal vorige week schreef of de zeven dingen, op het eerste gezicht onbelangrijk, die leiders “groot” maken. Ik benoem ze hier kort en verwijs voor een uitleg naar het artikel van Daskal

• Sterk en kwetsbaar
• Barmhartig maar vastberaden
• Bereid tot helpen maar ook tot een stapje terug doen
• Een open geest maar besluitvaardig
• Respect tonen maar ook eerlijk zijn
• Flexibel en koppig
• Trots en nederig