Dirigeren

Goed dirigeren is een visie overdragen en in interactie de vertaling naar de praktijk gestalte geven.

Zijwieltjes
Vandaag is het zaterdag, de zon schijnt aan een wolkenloze hemel. Volgens de voorspellingen wordt het boven de 20 graden vandaag. Een mooie dag om te gaan fietsen.
Nee, natuurlijk niet met zijwieltjes aan de fietsen. Dat fietst erg vervelend, je kunt slecht bochten maken en voor je het weet val je. Dan zijn de zijwieltjes eerder risicoverhogend dan risicoverlagend.
Dit beeld is bij mij bovengekomen doordat ik deze week een topmuzikant, een cellist geloof ik, hoorde spreken over dirigenten. Hij vertelde dat sommige dirigenten je het gevoel geven wat je krijgt als je weer op een fiets met zijwieltjes moet fietsen. Dat zijn de dirigenten, die precies weten wat jij doen moet en je dat ook voorschrijven. Dirigenten, die alles beter menen te weten en je aanwijzingen geven op details. Je gaat dan zelf ook op die details letten en verliest het geheel uit het oog. Het geeft een ongemakkelijk en vervelend gevoel en het leidt maar zelden tot een topconcert. Bij zo’n dirigent kreeg hij het gevoel van fietsen met zijwieltjes.

Visie neerzetten
Hij sprak vervolgens bevlogen over andere dirigenten. Dirigenten, die in staat zijn hun opvatting van een stuk over te dragen op het orkest. Niet door op de partituur te trainen. Nee, maar door er in beelden over te praten, door voorbeelden te laten horen, door stukjes voor te doen. Heel vaak in dialoog en in samenwerking met het orkest. Er is, als zo’n visie wordt neergezet, een intensieve interactie tussen de spelers en de dirigent. Als speler kun je dan ook gericht zijn op je medespelers, je luistert, pikt op en reageert. Al samenwerkend ontstaat er dan een product wat van iedereen is, waar iedereen zijn rol in kent en wat uiteindelijk tot een mooie uitvoering kan leiden.
De vergelijking tussen managers en dirigenten wordt nog wel eens gemaakt. Niet zelden wordt dan gewezen op het feit dat de dirigent het voor het zeggen heeft en dat iedereen naar de dirigent moet luisteren. Ook wordt het kennen van de partituur nog wel eens aangehaald en het feit dat de dirigent op alle details stuurt. Dat van de details klopt echter alleen maar in de zin van details die afwijken of storend zijn in het grote beeld.

Functiebeschrijvingen
Dat is heel anders dan wat je vaak in organisaties tegenkomt. In organisaties kom je gedetailleerde functiebeschrijvingen tegen, werkinstructies, uitvoeringsvoorschriften, protocollen enz. Hoe gedetailleerder hoe mooier. Als je even de vergelijking met het orkest maakt, zie je waar dat toe kan leiden. Als daarop gestuurd wordt gaan mensen letten op datgene wat er op papier staat. Ze doen dan niets als het niet is voorgeschreven. Ze letten niet op wat de collega’s doen. Ze denken niet aan het eindresultaat. Nee, ze zijn op zichzelf en op de uitvoering van, hun deel, van het protocol gericht. En als dat protocol niet in een oplossing voorziet zijn ze onthand. Ze vallen om als er een zijwieltje afbreekt. Niet omdat ze niet zonder zouden kunnen maar omdat ze getraind zijn in het met zijwieltjes fietsen. Helaas is de conclusie dan vaak ook nog, dat ze nog niet zonder kunnen en er komen nieuwe nog betere zijwieltjes, waarmee het probleem ook niet wordt opgelost.

Voortdurend in gesprek
Als je dat anders wil zul je als leidinggevende voor een andere aanpak moeten kiezen. Je schetst dan waar je heen wilt. Niet in de details maar in de grote lijnen en met de juiste accenten. Dat doe je niet een keer. Je bent er voortdurend met je mensen over in gesprek.
Dat die visie, dat beeld, wat anders is als een detail plaatje wordt voor mij mooi geïllustreerd door de schilderijen van Isaac Israëls. Zijn schilderijen van Indonesië geven, veel beter dan foto’s van dat land, kernachtig aan waar het om gaat. Een paar lijnen, een paar keuraccenten, geven veel beter dan een foto met alle details aan wat je wilt overbrengen. Als een leidinggevende, die kunst beheerst is een grote stap naar een topprestatie gezet.