De kracht van een metafoor

De omzetten van de detailhandel zijn gestegen dit jaar met Sinterklaas. Hoe krijgt die man dat nu toch jaar in jaar uit voor elkaar? Hoe stuurt hij ons naar de winkel toe, laat hij ons gedichten schrijven en surprises maken?

Meer omzet
In een radiointerview hoorde ik recent een verslaggever, die op bezoek was bij een van de warehouses waarin bestellingen voor Bol.com verwerkt worden. Er gaan 50 grote vrachtwagencombinaties per dag de deur uit. Allen geheel gevuld met sinterklaascadeaus. En de detailhandel meldt dat er dit jaar met Sinterklaas weer meer omgezet gaat worden dan in 2013. Een woordvoerder van detailhandel Nederland vertelt aan NU.nl dat de mensen nu meer “geframed” zijn. Dat komt volgens die woordvoerder ook door de discussie over Zwarte Piet, die dit jaar opnieuw in alle hevigheid losbrak . Vorig jaar schreef ik er op 5 december al een stukje over en het stukje van vandaag is grotendeels een herhaling van het stukje van vorig jaar.

Metaforen
De uitdrukking geframed zette me aan het denken.  Het is een term die suggereert dat er iemand actief aan het sturen is geweest. Het is een term die suggereert dat wat er nu gebeurt het resultaat is van bewust ingrijpen. Dat er een groot scenario is waarvan framen een onderdeel is. Framen is een begrip dat uit de marketing communicatie komt. Het is een techniek om zaken in een bepaald denkraam te plaatsen. Er wordt dan gezocht naar denkramen of metaforen, zoals Lakoff ze noemt, die mensen helpen hun weg te vinden in het leven. In het in 1980 verschenen boek “Metaphors we live by” van George Lakoff en Mark Johnson wordt uitgelegd hoe belangrijk  deze metaforen zijn. Een metafoor brengt je makkelijk in beweging. Vooral als je ervan overtuigt bent dat het je eigen metafoor is, als het niet een metafoor is die je door anderen is opgedrongen. Omdat het jouw metafoor is moeten anderen er ook vanaf blijven. Een aanval op jouw metafoor zorgt ervoor dat je de metafoor gaat koesteren. Die metafoor geeft namelijk betekenis aan de dingen die je doet. Het is geen wonder dat marketingmensen graag gebruik maken van metaforen. Het is een makkelijke manier om mensen tot gewenst gedrag te brengen. Kijk maar eens hoe het werkt bij Sinterklaas.

Sinterklaas
Sinterklaas krijgt heel veel mensen op de been. Toch komen er betrekkelijk weinig instructies of aanwijzingen van deze baas. Mensen gaan op eigen initiatief aan de slag en steken veel energie in hun bijdrage aan het succes van pakjesavond. Blije gezichten zijn het resultaat. Wat kan je leren van het leiderschap van Sinterklaas? Sinterklaas j is een echte leider. Al maanden en weken voor zijn komst draaien de marketingafdelingen en de inkoopmanagers op volle toeren om ervoor te zorgen dat alle folders en reclamespotjes op tijd in de huiskamers te bekijken zijn. En magazijnen stromen vol met de presentjes die voor vijf december in de schoenen van de kinderen moeten liggen of die op vijf december met een mooi gedicht of verrassend verpakt uit de zak van Zwarte Piet komen.
Sinterklaas slaagt erin om in bijna alle dorpen en steden van Nederland mensen in de kou op zijn aankomst te laten wachten. Hij wordt ontvangen door burgemeesters die er hun ambtskostuum voor aantrekken en zich tooien met de andere tekenen van hun waardigheid.

Geen draaiboek
Het is bijzonder om te zien hoe Sinterklaas dat voor elkaar krijgt. Hij stuurt geen draaiboeken op, hij heeft geen blauwdruk en je ziet hem ook niet wild gebaren naar z’n Zwarte Pieten als de zaak in het honderd dreigt te lopen. De zaak loopt trouwens nooit in het honderd bij Sinterklaas. Het gaat altijd goed. Ja, zo nu en dan is er een aanval op het fenomeen Sinterklaas, zoals laatst vanuit de kringen der Verenigde Naties. Zwarte Piet werd ter discussie gesteld, maar die discussie lijkt alweer enigszins geluwd. Er kwamen veel verklaringen voor het bestaan van Zwarte Piet en ik kan daar nog aan toevoegen dat Sinterklaas in Yogyakarta in Indonesië altijd met Witte Pieten aankwam. Het waren Indonesische mensen die hun gezicht wit geschminkt hadden. Sinterklaas ziet dus kans zich flexibel aan te passen aan de lokale situatie.

De kracht
Wat is nu de kracht van Sinterklaas. De kracht van Sinterklaas is het hele duidelijke doel: “kinderen blij maken”. We willen kennelijk veel doen om onze kinderen blij te maken. We hoeven daar geen opdracht voor te krijgen, we gaan er uit ons zelf mee aan de slag. Een blik op de kalender, een stormachtige novemberdag, een folder van de speelgoedzaak in de bus en de harten beginnen weer sneller te kloppen.

Mensen blij maken
Als je naar de profielen van bedrijven kijkt, als je hun visie en missie leest, dan gaat het ook heel vaak over mensen blij maken. Dingen doen waar mensen baat bij hebben, waardoor mensen gezonder worden, makkelijker een taak kunnen uitvoeren of een zorg kunnen overdragen. Dat is, zou je zeggen, net zo leuk is als voor Sinterklaas aan de slag gaan. In bedrijven zie je echter niet zo vaak dat mensen uit zichzelf goed voorbereid en op tijd aan een taak beginnen. In bedrijven wordt er gemopperd over taakonvolwassenheid, over mensen die de kantjes eraf lopen, over mensen die niet betrokken zijn. En Sinterklaas controleert niet eens en vraagt ook geen rapportages.
Wat is dan het verschil tussen Sinterklaas en de leiders in al die organisaties en bedrijven?

Het verschil
Het verschil zit in de organisatie. In de meeste organisaties is het realiseren van de visie uitgewerkt in deeltaken, soms tot in detail beschreven. Er is weinig meer te raden over. Daarmee beschadig je de metafoor, die mensen in beweging brengt.  Misschien is dat wel een beetje het geval in de hele samenleving. Voor alles is een regel of een protocol. Het is je taak om volgens die regel of dat protocol te handelen. Je doet je ding en daar blijft het bij. Vaak is het doen van dat ding niet erg inspirerend en is het uiteindelijke doel van de organisatie, mensen blij maken, uit het gezicht verdwenen. Met een metafoor is dat niet zo. Een metafoor helpt mensen zelf betekenis en invulling te geven.

Zelfsturing
Bij Sinterklaas is dat goed te zien, daar is niets geregeld, daar gebeurt er alleen maar iets als jezelf verantwoordelijkheid neemt. Als je in beweging komt, je jas aantrekt en naar buiten gaat om bij de aankomst te gaan kijken. Je koopt zelf de cadeaus, je maakt zelf de surprises en je schrijft zelf de gedichten. Je geniet ook zelf van de verraste gezichten als een gedicht wordt voorgelezen en een pakje wordt open gemaakt. Binnen het beeld dat we allemaal van Sinterklaas hebben, het beeld wat ons met de paplepel is ingegoten, gaan we met onze eigen inspiratie en onze eigen creativiteit aan de slag

Purpose
Als je dat in je organisatie ook wil, dan is het belangrijk om weer samen helder voor ogen te krijgen waartoe je het allemaal doet. Zo heeft Simon Sinek het over Why, schrijft Rajeev Pehawari over Purpose en blogt Jesse Lyn Stoner over visie. Het is daarbij niet alleen belangrijk dat je weet dat het ergens in een boekje of op een website staat, maar dat het grond voor je handelen is geworden. Een jonge voetballer weet best dat hij tegen een bal aan moet schoppen, maar alleen door het vaak te doen wordt het een gewoonte. Met visie of met purpose moet je oefenen. Steeds weer de verbinding leggen tussen wat je wilt bereiken en wat je aan het doen bent. Een metafoor doet daarbij wonderen. Dat doe je door erover te praten, door je erop te laten coachen en erop te coachen, door intervisie, door training, door reflectie en proberen. Je doet het niet door opdrachten te geven. Opdrachten maken de metafoor juist kapot.
Vandaag, 5 december, is een mooie dag om je te bezinnen op het leiderschap van Sinterklaas, wat betekent het voor jou?