Aan de slag met waarden

Deze week nemen we afscheid van Mandela. Zijn waarden worden gelukkig niet samen met hem begraven. Hoe krijgen die waarden vorm in jouw leiderschap?

Afscheid
Deze week neemt de wereld afscheid van Nelson Mandela. Er zijn de afgelopen dagen al talloze stukken geschreven, documentaires getoond en uitspraken van Mandela geciteerd. Er is veel aandacht voor z’n leven, z’n strijd en zijn betekenis voor de mensen van deze tijd. Het lijkt of er iets verdwijnt, of wij als burgers van deze wereld met lege handen achterblijven. Ik betrap mezelf erop dat ik mensen in mijn hoofd de revue laat passeren en me afvraag of zij misschien in staat zijn het gat wat nu valt op te vullen. Aung San Suu Kyi misschien of misschien toch de huidige president van de USA of .., op een derde naam kan ik niet eens komen. Er is vast nog wel iemand anders maar ik heb zeker niet goed opgelet. Ik heb misschien onvoldoende de wereldpolitiek gevolgd.

Nieuw Icoon
Ja natuurlijk, we kunnen hopen op een nieuwe Nelson Mandela, we kunnen actief op zoek gaan en we zullen vast mensen ontdekken die ook met kracht voor hun vrijheid vechten, die ook de kracht hebben om te verzoenen en de kracht van de vergeving in hun leven zichtbaar maken. Misschien kan zo iemand dan uitgroeien tot een voorbeeld, tot een icoon zodat er weer iemand is die ons helpt in het hopen op een betere wereld.
Wat zou er echter gebeuren als we Nelson Mandela niet laten verdwijnen. Ja, hij verdwijnt binnenkort natuurlijk gewoon onder de grond. Maar wat zou er gebeuren als we iets van waar hij het symbool voor werd in ons eigen leven zichtbaar gaan maken. Een vriendin plaatste het gedicht De Zon van Nelson Mandela op facebook. Het gedicht is een oproep om je licht te laten schijnen, omdat in het licht wat je laat schijnen ook anderen de kans krijgen om dat te doen.

Zelf aan de slag
Die oproep betekent niet bij de pakken neerzitten, niet verzinken in weemoed en verdriet, die oproep betekent: “aan de slag”. Je bent geen willoze speelbal, je bent geen slachtoffer, je bent geen marionet. Je bent een mens en je hebt talenten waar je mee aan de slag kunt gaan. Ook de talenten om vorm te geven aan dat wat Mandela zo belangrijk maakt. Zijn strijd voor vrijheid, voor iedereen. Niet mijn vrijheid ten koste van die van anderen maar vrijheid voor alle mensen. Vijheid is niet iets van mij alleen, het is iets tussen mij en andere mensen. Vrijheid maak je in relaties. En daar zijn verzoening en vergeving ook zo belangrijk in. Verzoening en vergeving maken het mogelijk om samen aan vrijheid te bouwen. Om dat te doen zijn we niet afhankelijk van Mandela maar moeten we een appèl doen op de leider in onszelf. Daar kunnen we zelf, vandaag nog, mee aan de slag. Daar kunnen we zelfsturend in zijn.

Erkennen
Een manier om daar mee te beginnen is erkenning geven, op zoek gaan naar wat van waarde is in wat anderen denken, voelen en doen. Roger Fisher vertelt daar een aardig verhaal over. Hij was op bezoek in de stad Tiblisi en zag daar een houtsnijder, die een mooi stuk aan het maken was. Hij wilde het graag hebben en vroeg naar de prijs. Die was redelijk en ze kwamen snel tot overeenstemming. Fisher vroeg vervolgens wanneer het werk klaar was. Dat zou nog enkele dagen in beslag nemen. Fisher zei toen, “dan koop ik het nu, ook al is het niet af”. De houtsnijder reageerde daarop met de mededeling dat het nu niet te koop was. Fisher moest de volgende dag weg en wilde het graag hebben. Hij voelde irritatie, hij wilde toch gewoon betalen, waarom kreeg hij het dan niet mee. Hij voelde zich niet begrepen door de houtsnijder maar bedacht ineens dat hij ook de houtsnijder niet begreep. Hij probeerde te luisteren. De houtsnijder vervolgde: als ik het vandaag verkoop is het duurder want je ontneemt me het plezier van het mooi afmaken van dit werkstuk. Het afmaken en bekijken van het eindresultaat levert me altijd veel vreugde op. Door het nu mee te nemen ontneem je me dat plezier. Fisher nam daarop de tijd om z’n eigen positie uit te leggen en vroeg de houtsnijder om een gunst. Hij vroeg of de houtsnijder voor deze ene keer een uitzondering wilde maken. De houtsnijder moest erover nadenken maar accepteerde na enige ogenblikken het verzoek van Fisher.

Drie stappen
Het is belangrijk dat de ander zich erkend voelt, dat wordt zichtbaar in het voorbeeld van de houtsnijder. In erkennen van de ander onderscheidt Fisher drie stappen.

• De eerste is begrijpen wat het gezichtspunt van de ander is. Je moet daarvoor goed kunnen luisteren en goed kunnen vragen stellen. Je moet ook op non-verbale communicatie en dubbelzinnige boodschappen letten. Je valkuil is je oordeel. Meestal blijkt dat een vooroordeel te zijn. Je oordeel belemmert sterk in het begrijpen van het gezichtspunt van de ander. Je oordeel is overigens meestal een gevolg van haast. Haast die je uiteindelijk veel tijd gaat kosten omdat je geen resultaat bereikt als je de ander niet eerst begrijpt.
• Als je begrepen hebt wat het gezichtspunt van de ander is, probeer dan te ontdekken wat de waarde is van wat de ander denkt, voelt en doet. Dat is de tweede stap. Hoe komt het dat ze zo denken, welke assumptie zit daar achter, wat maakt het logisch
• En een derde stap is communiceer je begrip. Maak duidelijk aan de ander dat je hem of haar begrijpt.

Voor de goede orde: erkennen van het standpunt van een ander betekent niet automatisch dat je het er ook mee eens bent en dat je je eigen standpunt opgeeft. Als je de ander begrepen hebt ga je stappen zetten waarin je de ander helpt jou te erkennen.
In een documentaire over Nelson Mandela werd duidelijk hoe Mandela met z’n bewakers omging. Hij erkende ze, steunde ze en hielp ze. Hij werd daarmee geen machteloze slaaf van z’n bewakers, integendeel, in zekere zin kreeg hij macht over ze. Ze hadden respect voor hem.
Hoe wil jij in jouw leiderschap iets zichtbaar maken van de waarden, die door Mandela zo overtuigend werden uitgedragen?