De narcistische leider

Politike leiders en CEO’s zijn vergelijkbaar geworden met filmsterren, popsterren en sportidolen. Hun advieen worden op vlerlei terrein gevraagd. Ook als de politieke of buisnesscarriǸre is afgelopen spelen ze nog een belangrijke rol in het publike domein.We zien ze graag als redder in de nood. maar dat heeft ook een keerzijde.

Muurbloem
Jaren geleden bracht de toenmalige CEO van KPN, Wim Dik een bezoek aan Indonesië. Het betekende dat wij op ons kantoor druk waren met voorbereidingen voor dat bezoek. Eén van mijn collega’s, een jonge talentvolle potential, die voor zijn ontwikkeling in Indonesië was geplaatst was druk met die voorbereidingen. We overlegden er regelmatig over. In het kader van het bezoek van de heer Dik, zou KPN ook laten zien dat ze een bedrijf was dat het serieus nam met de maatschappelijke verantwoordelijkheid. Er moest een schenking worden gedaan aan iets op het gebied van onderwijs. Een middelbare school in het zuiden van het eiland Sulawesi werd het gelukkige doel van de schenking. Het school gebouw zou volledig gerestaureerd worden op kosten van KPN. Mijn jonge collega was druk met het project. Hij kreeg het voor elkaar om ervoor te zorgen dat het af was toen de heer Dik in Indonesië arriveerde. Een bezoek aan de school was onderdeel van zijn programma en na een vliegreis van Jakarta naar Makassar, ging een door politie begeleide optocht naar de bewuste school. De openingsceremonie vond plaats met lokale hoogwaardigheidsbekleders en veel ceremonieel. De lokale bevolking en de leerlingen van de school waren toeschouwer. Toen het officiële deel van de opening was afgesloten kwam een grote groep schoolmeisjes op de delegatie uit Nederland af, zij wilden op de foto. De heer Dik, maakte zich gereed om op de foto te gaan met de meisjes, maar dat bleek de bedoeling niet te zijn. Ze wilden niet met de heer Dik op de foto maar met mijn jonge collega. Ze verdrongen zich om met 'pak Erik', op de foto te komen. Het hield niet op. Voor meneer Dik hadden ze geen enkele belangstelling. Die stond er een beetje onhandig bij te kijken. Hij was de rol van muurbloem niet gewend.

Narcistische trekjes
Voor sommige leidinggevenden is het niet gemakkelijk als de belangstelling naar iemand anders uitgaat. Ze willen graag in het middelpunt van de belangstelling staan en doen daar ook graag iets voor. Zij zijn geen leider om anderen in hun kracht te zetten. Zij vinden het prettig wanneer anderen helpen ervoor te zorgen dat zij in het zonnetje staan. Volgens Manfred Ketz de Vries, een autoriteit op het gebied van leiderschapsontwikkeling zijn er veel leiders, die last hebben van narcistische trekjes. Dit zijn leiders, die vooral zichzelf belangrijk vinden. Ze willen centraal staan en trekken alle aandacht naar zich toe. Het zijn leiders, die weinig ruimte voor anderen latne. Ze luisteren slecht, houden niet van feedback maar wel van complimenten.

De leider is een ster
Michael Maccoby laat in een artikel in Harvard Business Review zien wat de voors en tegens van narcistische leiders zijn en hij geeft tips over hoe de negatieve kanten te vermijden. Hij beschrijft hoe er aan het eind van de 20e eeuw een geheel nieuw type leider op het toneel verschenen is. De CEO is een superster geworden, regelt zijn eigen publiciteit, schrijft zijn eigen boek en produceert zijn eigen film. Maccoby noemt Bill Gates, Steve Jobs en Jack Welch als voorbeelden. Dit zijn mensen die waardevol zijn om de positieve kanten van de narcistische persoonlijkheid. Ze durven risico’s te nemen. Ze gaan voor hun idee, weten anderen te binden en te steunen in de uitvoering van dat idee, ze gaan door muren en ruimen obstakels uit de weg. Het zijn vaak charmante mensen, die anderen binden met die charme. Grote nadelen zijn echter dat ze volstrekt niet empathisch zijn en ook nog een buitengewoon wantrouwend. Tegenspraak wordt al gauw gezien als een poging tot de leider een beentje lichten. En juist die tegenspraak is belangrijk om de narcistische leider in het goede spoor te houden.

Drie persoonlijkheidstypen
Maccoby laat de drie persoonlijkheidstypen zien, die door Freud werden onderscheiden.
Freud onderscheidt het erotische type, bij dit type staat liefde centraal. Het is een type wat geliefd wil zijn. Je komt volgens Maccoby dit type veel tegen in de zorg en in het onderwijs en onder mensen in andere sociale beroepen. Ze zijn gericht op de ontwikkeling van anderen en zijn als manager zorgzaam en steunend. Ze hebben de neiging mensen afhankelijk te maken en gaan conflicten uit de weg. Volgens Freud zijn het naar buiten gerichte mensen. Daartegenover staan naar binnen gerichte mensen. Zij zijn mensen van het obsessieve type. Ze vertrouwen vooral op zichzelf en zijn zich erg bewust van wat ze doen, ook hun moreel besef is goed ontwikkeld. Ze structureren en scheppen orde. Ze doen hun best anderen beter te laten luisteren. Lossen conflicten op en zoeken naar win-win oplossingen. Als ondernemers zijn ze zich erg bewust van de noodzaak waarde toe te voegen maar ze missen de visie en het charisma om een goed idee om te zetten, in een groots idee.
Het derde Type wat Freud onderscheid is de narcist. Onafhankelijk, niet makkelijk onder de indruk. Het zijn innovators, die in business gaan om eer en glorie te realiseren. Ze weten alles van hun business, ze stellen zelf kritische vragen en proberen over het naadje van de kous te weten. Anders dan bij het erotische type zijn ze niet op zoek naar genegenheid maar naar bewondering. Ze hebben ook geen last van een geweten of een moreel besef zoals het obsessieve type dat sterk heeft. Ze kunnen agressief werken aan het realiseren van hun doelen. Een groot risico wat ze lopen is zichzelf isoleren van anderen. Uitgerekend dit narcistische type is het type leider waar mensen  over het algemeen naar op zoek zijn. Het is de grote redder, degene die het voortouw neemt, die vanuit een grote visie werkt. Mensen zoeken deze kenmerken van een narcistische leider om hen uit de chaos en de onzekerheid te halen. Ze worden dan echter ook geconfronteerd met het feit dat dit type niet tegen kritiek kan en al helmaal niet kan luisteren.

Twee adviezen
Maccoby heeft twee adviezen voor een leider van het narcistische type.
De eerste is: zorg voor een goede betrouwbare “sidekick” Iemand die je vertrouwd, die je durft tegenspreken, die je kan dwingen tot luisteren. Gedeeld leiderschap is hier een goede oplossing, al is dat niet een gemakkelijk opgave voor het narcistische type.
Het tweede advies is, ga in analyse of in therapie en leer daar met je zwakke kanten dealen. Het is belangrijk voor benoemingscommissies, raden van commissarissen en raden van toezicht, hier serieus rekening mee te houden. Ook in de discussie over de gekozen burgemeester speelt dit inzicht een belangrijke rol. Het narcistische type is het geknipte type om een verkiezing te winnen. Pas aan de top komt zijn of haar ware aard boven. Richt de organisatie dan zo in dat de negatieve kanten in toom gehouden worden.
In de pers sprak Diederik Samson gisteren de verwachting uit dat minister Plasterk het debat over het afluisterschandaal wel zal overleven. Het viel me op dat het in het bericht niet ging over de zaak waar het om draait maar om de persoon van de minister. Samson zei met zoveel woorden, hij is ervaren en handig genoeg om overeind te blijven. Ik ben benieuwd welk type leider Samson daarbij voor ogen had. Overigens was Freud van mening dat er een bijna oneindige variatie in persoonlijkheidstypes bestaat. De drie, hier geduid, zijn slecht drie, die veel voorkomen. Bovendien is Freud van mening dat het altijd gaat om een mix van de verschillende typen, waarbij er één heel dominant kan zijn.
Voor iemand die coachend leiding geeft is het belangrijk dat er een gezonde mix van types aanwezig is en dat iemand daar, vanuit de noodzakelijke zelfkennis, mee om kan gaan om de valkuilen van die types te vermijden