Wat betekent zelfsturing?

Er is veel discussie over zelfsturing. Is het eigenlijk wel mogelijk? Er zijn verhalen over successen, maar evenzo veel verhalen over mislukkingen. Aan het eind van de vorige eeuw werden de laatste zelfbestuur-experimenten, gestart in de jaren 70 van die eeuw, ten grave gedragen. Gaat het nu weer die kant op? Of pakken we het echt anders aan?

Zelfsturing?
Zelfsturing kan zich nog altijd in een stevige belangstelling verheugen. Niet alleen de voorstanders spreken er graag over. De critici steken er graag de draak mee. Zoals wel vaker het geval is hangt het er maar net vanaf hoe je ertegen aan kijkt. Over welke zelfsturing hebben we het eigenlijk als we er enthousiast over zijn en over welke als we het als de start van chaos zien? Dat waren gedachten, die bij me opkwamen toen ik nog wat mijmerde over de geschiedenis van Johannes Hus en wat er gebeurde nadat hij het leven liet op de brandstapel in Konstanz. Het einde van zijn leven betekende niet het einde van de beweging die Hus op gang gebracht had. Hij had iets wakker gemaakt bij de mensen, iets wat ze de moeite waard vonden om voor te vechten. En de strijd ging dus ook door, al was Hus in levende lijve niet langer het centrum ervan. Verschillende groepen gingen vol overtuiging zelfsturend aan de slag om het werk, door Hus begonnen, verder voort te zetten.

Interpretaties
Alleen lezen we in de geschiedenisboeken, dat de volgelingen van Hus de leer van Hus op verschillende wijze gingen interpreteren. Als gevolg daarvan ontstond er onderlinge strijd, die ook met wapens gevoerd werd. Deze onderlinge strijd leidde uiteindelijk tot verzwakking en de ondergang van de beweging. De organisatie waartegen de  volgelingen van Hus zich verzetten was de Rooms katholieke kerk, een strak centraal geleide organisatie, op veel plaatsen stevig verweven met de wereldlijke gezagsstructuur. In die organisatie werd van bovenaf bepaald wat er aan de voet van de organisatie moest gebeuren. Uiteindelijk bepaalden de paus en de koning hoe de mensen zich dienden te gedragen en wat er van hen verwacht werd. Daarbij ging het vaak om financiële opbrengsten, die door de ambtenaren van de paus en de koning werden ingezameld. Geregeld kerkbezoek, toekijken bij rituelen en luisteren naar kerkelijke voorgangers waren bedoeld om van de bevolking trouwe volgers te maken. Hus doorbrak die traditie. Hij stimuleerde de mensen om zelf te lezen en sprak ze in hun eigen taal toe. De aanpak van Hus bracht mensen in beweging. Er werden initiatieven genomen, er was sprake van innovatie en er waren veel economische veranderingen. Zo werd de macht van de gilden gebroken.

Rijen sluiten
Aan de andere kant stond de status qou. Mensen nestelden zich in oude gewoonten en gebruiken en sloten de rijen om zich tegen de bedreigingen van de nieuwe beweging te beschermen.Wat ging er nou mis met de door de Hussieten in gang gezette beweging? Wat er mis ging was dat de mensen niet met elkaar in gesprek bleven en dat ze iemand misten, die het initiatief nam tot dat in gesprek blijven? Ja, dat was natuurlijk heel moeilijk maar het was de enige weg om te bewandelen om op elkaar afgestemd te blijven en zo aan de ene kant het vitale en innovatieve te behouden en aan de andere kant toch naast elkaar te blijven staan. Zelfsturing werkt als je samen ergens in gelooft, als je samen met anderen wilt werken aan hetzelfde toekomstbeeld en als je de ruimte voelt daar een inbreng in te hebben. Het is daarbij van essentieel belang goed op elkaar afgestemd te blijven en daar is gesprek en dialoog voor nodig. In de kerk uit de tijd van Hus was dat niet mogelijk. De voertaal was daar Latijn, een taal die alleen door de elite gesproken werd en die je dus niet kon gebruiken om de gewone mensen bij een dialoog te betrekken of ermee in gesprek te gaan. Er bleef alleen sturen via regels en opdrachten over, omdat een gesprek niet mogelijk was en vanuit de opvattingen over macht ook niet wenselijk. Het Latijn was een attribuut waarmee het verschil in macht duidelijk werd.

Jargon
In onze tijd is het Latijn vervangen door jargon. Jargon maakt het moeilijk om een gesprek aan te gaan of om een dialoog te voeren. Mensen met een MBA, veranderkundigen, controllers en consultants hebben een eigen taal, die door gewone mensen slecht begrepen wordt. Dat is erg hinderlijk als het om zelfsturing gaat. Als je niet met elkaar in gesprek kunt gaan mislukt zelfsturing. Mensen raken dan in verwarring, worden apathisch of doen zomaar wat. Het schrappen van een laag leidinggevenden lijkt wel goedkoper op het eerste gezicht, maar er komt niet vanzelf een gesprek op gang. En dat gesprek komt er ook niet als een externe deskundige is aangetrokken om het proces op gang te brengen. Het realiseren van zelfsturing is geen proces waar je als leidinggevende naar kunt kijken, waarbij je je als waarnemer op kunt stellen. Nee, je bent onderdeel van dat proces, je moet je er actief bij betrekken. Je moet in gesprek zijn over het toekomstbeeld en de mensen stimuleren om zelf na te denken over hun bijdrage aan het bereiken van dat toekomstbeeld.
Zelfsturende medewerkers hebben coachende leidinggevenden nodig en coachend leidinggeven vereist zelfsturende medewerkers. Coachend leidinggeven is een goede voorwaarde voor de ontwikkeling van meer zelfsturing in je organisaties. Collega Willem Verhoeven schrijft daarover in zijn boek “De zelfsturende medewerker”