Patroonherkenning en intuïtie

Intuïtie heeft in deze tijd een positieve connotatie, het is echter volgens Eric Bonabeau belangrijk om de grenzen van intuïtie te onderkennen.

Patroonherkenning
In een op video opgenomen college over interactief ontdekken en interactief ontwerpen stelt Eric Bonabeau dat wij mensen buitengewoon goed zijn in patroonherkenning. We ontdekken zelfs gemakkelijk patronen die helemaal niet bestaan. Dat is waar Ricard Engelfriet het over heeft in zijn interview over de inhoudsloosheid van succesverhalen op het gebied van management en organisatie.

Causale verbanden
We zien makkelijk eenvoudige causale verbanden, maar de wat ingewikkelder verbanden zien we niet en negeren we dus zegt Bonabeau. Engelfriet zegt in het interview in de NRC, dat bij hem het  inzicht doordrong toen het misging bij V&D. Er kwamen toen voortdurend allerlei goeroes  in de media vertellen wat V&D anders had moeten doen. Engelfriet gebruikt in zijn interview ook de eenvoudige causale verbanden die toen genoemd werden, zoals het ontbreken van een visie of de te hoge leeftijd van de bestuurders. Het blijkt zeer verleidelijk om op die manier patronen te zien. De suggestie ontstaat dat je daarmee een recept in handen hebt om een succes te herhalen of een misser te voorkomen.

Intuïtie
Patroonherkenning heeft heel veel te maken met wat wij intuïtie plegen te noemen of met buikgevoel. Malcolm Gladwell beschrijft in zijn boek “Blink” hoe die intuïtie of die patroonherkenning werkt. Hoe we op basis van een beperkte hoeveelheid waarnemingen een patroon menen te zien. Als dat klopt is het een voortreffelijke en zeer effectieve manier van werken. Maar helaas zitten we er ook maar al te vaak naast. Dat komt omdat we een deel van het patroon wat we menen te zien, niet echt waarnemen en voor het gemak maar zelf invullen. En zo komen we voor hetzelfde geld terecht bij een conclusie die in het geheel niet klopt. Eric Bonabeau schreef daar in 2003 een uitgebreid artikel over.

Overschatting
Hij waarschuwt in dat artikel voor overschatting van die intuïtie. Met name bij de overgang naar het nieuwe millennium is het vertrouwen in de intuïtie als een krachtig hulpmiddel voor belangrijke managementbeslissingen enorm toegenomen. Bonabeau bevestigt dat intuïtie een belangrijk instrument is, maar het is noodzakelijk om de beperkingen ervan serieus te nemen. Het is altijd belangrijk om naast intuïtie ook rationele analyse te gebruiken en dat is nog belangrijker als de situatie waarin besloten moet worden gecompliceerder is.

Bijzonder zijn
In een wereld waarin zaken steeds complexer zijn en steeds meer factoren met elkaar samenhangen is het ook erg verleidelijk om in intuïtie te geloven. Dat maakt business iets buitengewoons, het brengt business op hetzelfde niveau als kunst en mystiek. Het zorgt ervoor dat je je aan de top van een organisatie bijzonder kunt voelen, zegt Bonabeau: elke idioot kan rekenen, optellen en aftrekken maar pure zakelijk intuïtie is voorbehouden aan de echte business elite. Een bijzondere intuïtie rechtvaardigt ook een topsalaris.

Tegendeel
Maar Bonabeau laat zien dat dit plaatje niet klopt. Er is een enorme hoeveelheid aan, op basis van intuïtie genomen, beslissingen die op een drama uitgelopen zijn. Bonabeau noemt hier voorbeelden van Federal Express, George Soros en anderen. Het lastige van intuïtie is dat we een voorkeur hebben voor informatie die onze aannames en onze vooroordelen bevestigt, en dat we informatie die de aannames en vooroordelen onderuithalen, liever over het hoofd zien. We zoeken veel meer naar bevestiging dan dat we informatie gebruiken om onze denkbeelden te ondergraven. En het lastigste daarbij is onze kwaliteit om patronen te zien.

Bevestiging
We gebruiken eerdere ervaringen om patronen in actuele informatie te zien waardoor die eerdere ervaringen bevestigd worden. En hoe complexer de situatie, hoe ingewikkelder dat wordt. Bonabeau suggereert in die complexe situaties het gebruik van computers en softwareprogramma’s om ervoor te zorgen dat alle informatie objectief gewogen wordt. Als we echter geen computers tot onze beschikking hebben dan is het belangrijk om onze intuïtie te toetsen aan anderen, om vragen te stellen en om ervoor te zorgen dat er vragen aan ons gesteld worden. Alleen zo kunnen we de beperkingen van onze intuïtie zoveel mogelijk beperken