Hoe zit het nu precies?

Op basis van beperkte informatie een verhaal maken is niet zo moeilijk. Op zo’n verhaal kun je ook nog een makkelijk handelen. Alle ins en outs kennen kost veel tijd en vraagt ook nog eens om maatwerk in het handelen. Je kunt met zulk handelen geen goede sier maken, maar je bereikt op den duur wel de beste resultaten.

Balthasar Bekker
Ruim anderhalf jaar geleden werd mijn aandacht gevestigd op Balthasar Bekker, die nu bijna 400 jaar geleden geboren werd in een klein dorpje in het noorden van Friesland. Balthasar Bekker schreef een boek dat in die tijd een bestseller werd en vertaald werd in het Frans, het Engels en het Duits. In dat boek “De betoverde wereld” ontmaskert Bekker het bestaan van spoken, heksen, geesten en duivels. Hij benadrukt het belang van feitenonderzoek. In de filosofie komt men door twijfel tot zekerheid, schrijft hij. Het is mensenwerk dat steeds verbeterd kan worden. “Sien gaet voor hooren” was het devies van Bekker. Overigens kwam zijn populariteit hem duur te staan. De machthebbers in zijn dagen verboden hem nog langer zijn beroep als predikant uit te oefenen. Dat was op z’n minst merkwaardig, omdat Bekker zichzelf tot de orthodoxe gelovigen rekende. Maar kennelijk vormde Bekker een bedreiging voor de zittende macht. Die meenden spoken, heksen en duivels nodig te hebben om in positie te blijven.

Beatrice de Graaf
Ik moest aan Balthasar Bekker denken toe ik vanmorgen een interview met Beatrice De Graaf las in de Correspondent. De afgelopen dag is deze hoogleraar uit Utrecht in veel van de populaire praatprogramma’s verschenen. En net als Bekker pleit De Graaf voortdurend om eerst nu eens goed uit te zoeken hoe het zit. Want als je niet weet hoe het echt in elkaar zit deugen de maatregelen die je neemt niet. Sterker nog, je vergroot met je maatregelen misschien het probleem wel. ”Wat je niet kent kun je ook niet bestrijden” zegt De Graaf. En ze verwijst naar Vietnam, naar Afghanistan en naar Irak. Zelf zou ik daar als voorbeelden graag de oorlog van Nederland tegen Atjeh en de politionele acties in Indonesië aan toevoegen. Vaak hebben dit soort acties, die een gevolg zijn van niet bekend zijn met jezelf, je tegenstander en het strijdtoneel, vooral veel nare en niet bedoelde gevolgen. Denk maar aan alle onschuldige slachtoffers en het zaad voor toekomstige problemen dat dan gezaaid wordt.

Te weinig informatie
Freek Vermeulen laat in zijn boek Business Exposed heel helder zien hoe topmanagers, bestuurders en commissarissen hun beslissingen ook vaak baseren op beelden, die ontstaan zijn op basis van veel te weinig informatie. En zoals Kahneman zegt in zijn boek Thinking Fast and Slow: het is heel makkelijk om een beeld te construeren op een beperkte hoeveelheid informatie. Hoe beperkter de informatie, hoe makkelijker dat wordt, schrijft Kahneman. Extra informatie is hinderlijk want dat zorgt ervoor dat je beeld niet meer klopt, je moet langer nadenken en kunt dan dus geen maatregelen nemen. Je gaat twijfelen en met die twijfel kun je op twee manieren omgaan. Je kunt meer onderzoek gaan doen, zoals bepleit door Bekker. Of je kunt boos worden op de brenger van de informatie, die voor jouw twijfel zorgt. In dat laatste geval kan er gemakkelijk een angstcultuur ontstaan, zoals recent weer eens het geval bleek bij een organisatie.

Geen kritiek
Michael Maccoby analyseert in een artikel in de Harvard Business Review de voordelen en de nadelen van narcistische leiders, waarvan we er volgens hem erg veel hebben. En belangrijk nadeel is dat ze erg slecht tegen kritiek kunnen. Ze zijn erg gevoelig en voelen zich opmerkelijk snel gekwetst. Emotioneel hebben ze zich geïsoleerd. Ze kunnen erg grof zijn tegen hun medewerkers. Ze zijn bovendien slechte luisteraars. En het ontbreekt ze volgens Maccoby aan empathie. Ze hebben een hekel aan een mentor en ze hebben een intense behoefte aan competitie en winnen. De adviezen die Maccoby geeft aan deze leiders zijn: zoek een man of vrouw naast je die je kunt vertrouwen maar die ook kritiek durft te geven, zorg voor een sterk team van mensen die zelf kunnen denken en ga in psychoanalyse. Hij besluit zijn artikel met de vaststelling dat de narcist, die zijn of haar eigen beperkingen kent een zegen kan zijn voor een onderneming. De narcist, die ze niet kent is een ramp voor een organisatie.

Geleid door angst
In een recent artikel in de Groene Amsterdammer analyseert de vorige ombudsman, Alex Brenninkmeyer, hoe het zit met de macht in Nederland. Het weefsel erodeert, schrijft hij. Mensen aan de top hebben de neiging hun zin door te drukken en nemen voor het gemak soms een loopje met de regels. Vaak doen ze daarbij een beroep op de spoken, de heksen en de duivels waarover Bekker schreef in zijn boek. Hoewel Bekker zijn boek 400 jaar geleden uitgaf laten we ons nog vaak regeren door onze angsten en onze zorgen. Het feit dat Beatrice de Graaf de afgelopen week zo uitgebreid de kans kreeg haar standpunt uit te dragen is een teken dat het gedachtegoed van Bekker nog altijd ruimte krijgt. Bij coachend leiderschap gaat het erom dat mensen zelfsturend worden en daar sterker in worden. Dat betekent dat mensen leren om beter te zien wat er aan de hand  is. Vragen zijn daarbij een belangrijk instrument,