De leider als representatie van wat?

Promotieonderzoek
In 1992 begon ik aan een promotieonderzoek naar de privatisering van de PTT, mijn promotor was Pim Fortuijn, toen nog verbonden aan de Erasmus universiteit in Rotterdam. Ik zal maar gelijk vertellen dat ik het onderzoek nooit heb afgerond. Maar ik heb wel met meer dan gewone belangstelling gekeken naar wat er in die periode waar te nemen was.

Ondernemer spelen
Een van de observaties, die ik deed was de verandering in het gedrag van hoge ambtenaren binnen het staatsbedrijf. Die leken  ineens te gaan doen als of ze ondernemer waren. Ze maten zich de statuur van ondernemer aan. Zo werden de salarissen en andere arbeidsvoorwaarden van het topmanagement aangepast aan wat gangbaar was in het bedrijfsleven valt te lezen in de NRC van 30 maart 1994. In datzelfde artikel staat ook hoe succesvol PTT was in de omslag van staatsbedrijf naar private onderneming.

Stroef
Helaas heb ik van nabij meegemaakt  hoe stroef die overgang was en hoe dat niet lag aan de medewerkers, die gingen opmerkelijk gemakkelijk mee zoals in bovengenoemd artikel valt te lezen. Nee. De stroefheid zat bij het management, dat bleef vasthouden aan de systemen en processen, die kenmerkend waren voor het PTT bedrijf. Dat waren systemen en processen die in de jaren voor de privatisering zeer bruikbaar waren maar je kon er niet mee concurreren.

Systemen en processen
PTT was heel goed in productiviteit en efficiency, er werd goed op de kleintjes gelet. Maar PTT was absoluut niet goed in het luisteren naar de wensen van de klant. Wensen van de klant betekende meestal dat het efficiënte productieproces moest worden aan gepast en dat was niet de bedoeling. Men was erg naar binnen gericht en niet naar buiten, zoals je bij echt ondernemerschap mag  verwachten.

Burgemeesters
Toen ik tijdens een presentatie over de bedrijfscultuur voor de toenmalig CEO de heer Wim Dik, zei dat  PTT managers net een soort burgemeesters waren, kreeg ik de wind van voren. Het was niet de bedoeling om kritiek op het management te hebben. Daarmee deed ik afbreuk aan de statuur van de leiding en die was kennelijk heel belangrijk, zoals in een hiërarchie meestal het geval is.

Bescheiden leider
In 2005 bracht Willem Verhoeven het boek ‘De bescheiden leider’ uit. In de inleiding van dat boek beschrijft hij hoe Attila de Hun, in de vijfde eeuw na Christus, een einde maakte aan het toen zo machtige Romeinse rijk. Attila hanteerde een totaal ander leiderschap dan het leiderschap wat in de toenmalige wereld kende. Attila stond niet boven zijn mensen, hij stond er tussen in. Dat was in de Romeinse wereld wel anders daar was de keizer hoog boven het volk verheven. De keizer was gelijk aan God. En andere mensen hadden macht als ze die van de keizer kregen.

Macht van onderen
Bij Attila was het omgekeerd, die had macht omdat hij die gekregen had  van de mensen om hem heen.  De invloed die Attila daarmee had op zijn mensen was onvoorstelbaar groot. In onze tijd is leiderschap in de meeste gevallen iets wat je wordt toegekend door een Raad van commissarissen of een Raad van toezicht, in elk geval door iets of iemand die op een hogere positie staat. Macht komt niet van beneden of van opzij.

Macht van boven
Macht komt van boven. Zodra  de brief binnen is waarmee die macht is geformaliseerd, wordt er oa. met attributen gewerkt aan een passend statuur. Soms waren ze daar al mee begonnen op een vorige positie maar bijvoorbeeld onze voormalige minister president Balkende moest er nog mee beginnen toen hij door onvoorziene omstandigheden tot minister president werd gebombardeerd zoals te lezen valt in een artikel uit de NRC van 2 augustus 2002.

Statuur
Die statuur is iets lastigs en in de markt worden ook diverse seminars aangeboden waarin je leert om aan die statuur te werken. En spindokters en ‘mannetjesmakers ‘ zijn ook beschikbaar om je te helpen met die statuur.

Een Avatar
In en recent artikel schrijft Ed Batista over de  leider als Avatar. Een Avatar is de oorspronkelijke betekenis een representatie van een God in mensengedaante. In een seculiere context is een Avatar iemand, die een grotere identiteit belichaamd. Batista schrijft dat CEO’s en andere mensen aan de top vaak worden gezien als de Avatar van hun organisatie, dat geldt zeker voor de mensen als Steven Jobs of Bill Gates en Donald Trump, die zelf een bedrijf gesticht hebben.

Verwachtingen
Dat betekent iets voor wat we van leiders verwachten. We gaan ervan uit dat die leiders in hun  doen en laten de normen en waarden van hun bedrijf uitdragen en we zijn ook heel alert op situaties waarin ze daarvan afwijken. We zien ze ook als de spreekbuis van hun organisatie en we zoeken naar de verborgen betekenis van wat ze zeggen. De prestaties van hun organisatie stralen op hen af en hebben invloed op hun eigenwaarde. Ook de mate waarin investeerders en medewerkers zich aangetrokken voelen of zich juist van de organisatie afkeren heeft effect wordt gemakkelijk toegeschreven aan hun persoonlijke leiderschapskwaliteiten.

Kwetsbaar
Voor leiders is dat niet gemakkelijk, het kan ze kwetsbaar en onzeker maken en omdat dat niet past bij een Avatar  Het leidt er gemakkelijk toe dat ze vreemd gedrag laten zien zoals bijvoorbeeld recent zichtbaar werd bij Elon Musk.

Los maken
Batista raadt leidinggevenden aan om ervoor te zorgen dat ze zich ook regelmatig uit hun Avatar posities losmaken. In sociale netwerken waar ze gewoon zichzelf kunnen zijn, ze de rollen die ze denken te moeten spelen los kunnen laten. Het is belangrijk om regelmatig weer met beide benen op de grond te staan.

Gewone mensen
En tegen de mensen die met deze leidinggevenden te maken hebben zegt hij probeer ze als gewone mensen te zien, behandel ze niet als Avatar, bevestig ze niet in die rol. Het maakt ze nog eenzamer en het maakt ze geen betere leiders. Verhoeven schrijft in zijn boek de bescheiden leider over megalomaan imperialisme.

Evenwaardig
De bescheiden leider is nederig op een evenwaardige wijze, die koppelt nederigheid en dienstbaarheid aan ambitie en wilskracht. Jim Collins schrijft in ‘Good to great’ hoe je die dimensies met elkaar verbindt. Leiderschap is partnerschap, geen erebaantje. Een echte leider wordt statuur toegekend niet om zijn of haar attributen maar om wat zichtbaar wordt in houding en gedrag, in soberheid, discipline, wijsheid, vergevingsgezindheid en dienstbaarheid.

Hoe zorg jij ervoor dat je dat in de vingers kijgt?

Nico heeft dit in de vingers gekregen door coachend leiderschap. Wil je weten hoe hij specifiek dit heeft gedaan? Lees dan nu de case study!

Case study lezen

Wil je hier verder over praten bel dan 0622995926 of mail dirkboersma@excellentleiderschap.nler