Anders doen is een voorwaarde voor verandering

Veel mensen verdiepen zich in veranderkunde en je komt in allerlei organisaties tot op het hoogste niveau mensen tegen die het bestudeerd hebben. Ze weten er veel van, ze kennen Kotter, ze kennen Otto Scharmer, althans hun theorieën. Maar wat doen ze er concreet mee?

Veranderkunde
Veranderkunde mag zich in een grote populariteit verheugen. Je komt het op het CV van veel mensen tegen. En veel mensen, die ik beroepsmatig ontmoet in assesments, als coach, als trainer en in een sollicitatiegesprek, hebben zich erin verdiept, zijn daar mee bezig of hebben plannen om er mee te beginnen. Het is ook niet zo gek, want wordt er gezegd dat we in een wereld leven waarin sprake is van veel verandering. Gisteravond mocht ik mijn dochter overhoren, ze heeft vandaag een biologietoets. Het ging over genetica, over evolutie, over Mendel en over Darwin. En mijn dochter moest leren dat degene die zich het beste kan aanpassen aan de veranderende omstandigheden de beste kansen op overleven heeft.

Rapid change
De eerste studieboeken die ik moest bestuderen voor mijn studie andragologie in 1969 begonnen met “We are living in a world of rapid change”. Het waren de openingszinnen in de boeken van Bennis, Benne en Chin en in het boek van Lippit, Watson en Wesley. Zowel Bennis als Lippit zijn erg populair gebleven. Bennis is een zeer gerespecteerd leiderschapsexpert geworden en Lippit  wordt veel aangehaald in relatie tot allerlei ”agile” benaderingen.

Hoe krijg ik ze mee?
De vraag die bij veranderkunde centraal staat is de vraag ”hoe krijg ik ze mee?” Die vraag vind je in de teksten waarmee een training, een leergang of een training verandermanagement wordt aangeboden. Het lijkt onmogelijk dat de kennis van verandermanagement niet in de  grote Nederlandse organisaties terecht gekomen is. En in de referenties, die door verschillende opleidingsinstituten worden aangehaald zijn er veel van mensen, die voor die organisaties werken. Ze werken er als manager, als directeur en als stafmedewerker. Ze zitten in de lijn, bij P&O of bij de human capital afdeling. Ze zijn stafmedewerker of businesspartner. Dat moet wel goed komen, zou je denken.

Altijd gedoe
Maar hoe kan het dan dat er recent over de recherche zo’n negatief rapport werd uitgebracht, hoe kan het dat er altijd gedoe is met de NS en met Prorail, met de grote decentralisaties bij de overheid, in de zorg, bij de belastingdienst en in het onderwijs. En altijd weer ligt het aan de medewerkers, aan hun weerstand tegen verandering, aan hun verouderde kennis, aan het afspiegelingscriterium waardoor je gedwongen wordt afscheid te nemen van je jonge talent en blijft zitten met ouderen, die niet meer mee kunnen komen of aan het onderwijs dat is niet afgestemd op de behoeften van het bedrijfsleven.

Twee beelden
Vandaag staat er weer een opmerkelijk artikel in de Correspondent. Net als het rapport “Handelen naar waarheid” gaat het artikel over de politie. De observaties van de schrijver van het artikel in de Correspondent, wijken echter op een aantal punten sterk af van wat er in het rapport “Handelen naar waarheid” staat. Het rapport gaat over klassiek opgeleide agenten, die moeite hebben hun weg te vinden in een digitaliserende samenleving, het ontbreekt aan visie, weerstanden tegen cultuurverandering een naar binnen gekeerde organisatie en ga zo maar door. Maar in het artikel in de Correspondent komt Bart de Koning tot heel andere conclusies. Hij vertelt een verhaal van een keur aan deskundigen, die bij allerlei gelegenheden hun visie op het de gang van zaken bij de politie mogen komen geven. Hijzelf is daar een voorbeeld van, hij is zeer kritisch maar hij wordt overal binnen de politieorganisatie gevraagd zijn kritische verhaal te vertellen. Hij ziet met eigen ogen hoe hard er gewerkt wordt aan verbetering binnen de politieorganisatie. Er is ongelooflijk veel kennis en creativiteit bij de politie. Maar, schrijft hij, bij politiemensen zelf is er sprake van een vreemde mengeling van cynisme en trots. Ze zijn kritisch over hun eigen leiding. Maar als je met die leiding praat, zegt De Koning, dan valt op hoe open ze staan maar ook hoe onmachtig ze zich voelen. En over oudere MBO-opgeleide, rechercheurs zegt hij: die zijn verrassend scherp. De Koning zegt: ik snap het niet, hoe meer ik leer over de politie, hoe minder ik ervan snap. Hoe kan het nou dat het niet beter gaat in een organisatie, waar iedereen ervan overtuigd is dat het beter moet.

Zelfsturing voor managers
Zoals ik schreef moest ik mij in 1969 voor het eerst in verandermanagent verdiepen en ik ben daar nooit meer mee gestopt. Een ding heb ik geleerd, als je wilt dat er iets verandert, dan gaat dat het makkelijkst als je zelf iets verandert, niet in je denken maar vooral in wat je doet. Als je ander gedrag vertoont doorbreek je een patroon en zullen anderen anders op je reageren. Herminia Ibarra, hoogleraar organisatiegedrag aan Insead, schreef het boek Act like a leader, think like a leader. In dat boek legt ze uit dat het begint met handelen, erover praten zorgt ervoor dat je erin blijft steken. Theorie volgt gedrag, schrijft ze. Mijn collega Willem Verhoeven schrijft dat coachend leidinggeven alleen maar lukt als je zelf zelfsturend bent. Daarmee geef je mensen het goede voorbeeld. Ik denk dat de rem in veel organisaties gevormd wordt door leidinggevenden, die er niet toe komen zichzelf anders te gaan gedragen. Alleen ander gedrag van de leiding zorgt ervoor dat er beweging komt. Dus: luister eens als je zoals gewoonlijk iets wilt gaan uitleggen.

Anders doen

• Heb eens geduld als je anders aan het jagen bent.
• Zeg eens wat je vindt als je je anders op de vlakte houdt.
• Zet je vooroordelen eens opzij als ze anders je gedrag bepalen.
• Stel eens een vraag in plaats van dat je een instructie geeft.
• Maak eens een echte afspraak en laat dingen niet vaag.
• Spreek eens aan, en niet alleen negatief maar vooral ook positief.
• Maak je er niet gemakkelijk vanaf met algemene uitspraken, maar observeer goed en deel je waarnemingen.

Dit is maar een kleine greep van dingen die je anders zou kunnen doen. Je zult zien dat er echt iets verandert.