Welk leiderschap past bij jou?

Metaforen kunnen soms op meer manieren uitgelegd worden. Hebben tijgers eigenlijk wel een leider nodig? En hoe groot is de kans dat tijgers gaan blaten als een schaap?

Een prikkelende uitspraak
Op 11 december kwam ik op Facebook een prikkelende uitspraak tegen van de Indonesische ex-generaal, ex-presidentskandidaat en nog steeds zeer actieve politicus Prabowo. Hij zei het volgende: “Ik geloof dat als je duizend schapen een tijger als leider geeft, dat dan alle duizend schapen gaan brullen. Maar als je duizend tijgers een schaap tot leider geeft dan gaan alle duizend tijgers blaten. Hij voegt aan die uitspraak ook een verklaring toe: de geschiedenis leert ons dat de kwaliteit van een leider bepalend is voor de ontwikkeling of het ineenstorten van een volk.

Welke boodschap?
Het is voor mij niet moeilijk te raden waar deze uitspraak in het op dit moment nogal verhitte politieke klimaat mee te maken heeft. Prabowo plaatst zichzelf hiermee in de positie van tijger en de man die nu president is, Jokowi in de positie van schaap. Hij doet dit in de context van alle rumoer rondom de vermeende Koranlastering van de burgemeester van Jakarta. Een zaak die veel brandstof voor polarisatie in de Indonesische samenleving oproept. Prabowo zet met deze uitspraak de mensen om de president, de leiding van de politie en het leger en de ministers weg als blatende schapen. Prabowo doet deze uitspraak of het een algemene geaccepteerde waarheid is. Maar het is een uitspraak die nauw samenhangt met hoe je tegen leiderschap en de samenleving of organisaties aankijkt.

Welke geschiedenis?
En het is in elk geval een uitspraak, die in het geheel niet aansluit op de geschiedenis, zoals wij die hier in de lage landen kennen. En die zo treffend beschreven wordt in het boek van Russell Short. Hij citeert de Amerikaanse ambassadeur in de Nederlanden, John Adams, die in 1782 schrijft dat culturele sensibiliteit, een open accepteren van verschillen en een geloof dat individuele vooruitgang belangrijker is dan een hoge geboorte. De Nederlandse samenleving was een open samenleving in die tijd. Een samenleving vol initiatieven. En daarbij speelde een krachtige leider niet de centrale rol. Er was eerder sprake van gedeeld leiderschap. Om te beginnen kenden we een republiek, er was een Staten Generaal, er was een raadspensionaris, er was een legeraanvoerder. Maar niemand had de macht alleen in handen. De samenleving van toen was daardoor flexibel en hoewel soms op het nippertje, steeds weer werd er een aanpak gevonden voor de problemen waar Nederland als land voor stond. Ruim 10 jaar na de komst van John Adams kwam er overigens een einde aan de republiek door de inval van de Franse legers in 1793. Na het vertrek van de Fransen uit Nederland in 1813 werden er voorbereidingen getroffen om van Nederland een koninkrijk te maken en in 1815 werd koning Willem I in Brussel als eerste Nederlandse koning gehuldigd.

Niet bewezen
Kortom, die metafoor van Prabowi lijkt door de Nederlandse geschiedenis niet bewezen te worden. Het is overigens wel aardig om de metafoor wat door te trekken, niet vanuit het perspectief van de leider maar vanuit het perspectief van de volgelingen. Zien wij onszelf als schapen en waar zien wij onszelf als schapen, thuis, in de buurt, in het land of in onze organisatie. Of zien wij onszelf als tijgers, dieren die zich goed alleen kunnen redden en die heel zelfsturend zijn. Of, en dat is nog weer een andere invalshoek, zijn wij tijgers die zich als schapen laten behandelen.

Niet nadoen
Ik denk dat het er bij leiderschap niet om gaat dat de mensen de leider nadoen en gaan brullen of blaten zoals de leider doet. Ik denk dat het erom gaat dat mensen de stem laten horen, die bij hen past en die past bij de situatie waarin ze zich bevinden. Het is de taak van een leider om te zorgen voor ruimte waarbinnen dat mogelijk is, waar mensen de ruimte hebben om zichzelf en elkaar te ontdekken.

Great man
De “great man” theorie van Freud en de theorie over leiderschap van de psychoanalyticus Bion schetsen een beeld van mensen die, als ze in een onzekere en onveilige situatie zijn, een leider kiezen die voor hen opkomt, die hen beschermt en op wie ze hun dromen over een ideale toekomst kunnen projecteren. Als mensen zich zeker en veilig voelen zijn die projecties lang niet zo sterk. Mensen die bang en onzeker zijn kiezen voor een tijger. Ze denken dat die hen beschermt en ze zijn zich onvoldoende bewust van het feit dat de kans groot is dat hij ze verslindt. Het is jammer dat de schapen daar pas achter komen als het te laat is. Tijgers zijn erg zelfsturend, die redden zich wel zelf, die hebben geen leider nodig. Ik hoop dat de mensen in Indonesië de woorden van Prabowo op hun merites zullen beoordelen. En laten wij ons afvragen welk leiderschap wij bij ons vinden passen?