Vrijheid, behandel haar met zorg

Vooroordelen zijn de wortel van veel kwaad, zei burgemeester Aboutaleb bij zijn toespraak op de Dam bij de dodenherdenking 4 mei 2016. Vooroordelen zijn net als onkruid, voor je het weet duikt het ergens op. Het is erg belangrijk er alert op te zijn, dat is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Maar zeker ook een verantwoordelijkheid van mensen die leiding geven. Doordat zij vaak framen, is de kiem voor zij en wij en dus van vooroordelen gelegd. Mary Gelinas pleit daarom voor een andere manier van communiceren met wij als uitgangspunt.

Vooroordelen
Gisteravond zei burgemeester Aboutaleb van Rotterdam in zijn toespraak ter gelegenheid van de dodenherdenking op de Dam in Amsterdam, dat het kwaad begint met vooroordelen. En daarmee legt hij direct een verband met de vrijheid die we hier in Nederland vieren op 5 mei. We herdenken dan het feit dat Nederland bevrijd werd van de Duitse overheersing en haar nationaal-socialistische leer.

Je eigen houding bepalen
Vrijheid die volgens Victor Frankl, een man die de Holocaust overleefde, omschreven kan worden als het kiezen van je eigen houding in welke situatie dan ook. En  het is in die vrijheid dat je ook gemakkelijk kiest voor de vooroordelen, waarmee je de kiem legt voor onvrijheid, voor het elkaar de ruimte ontnemen of niet gunnen. Onze bevrijding was zo de inleiding tot het jarenlang koesteren van vooroordelen tegen de Duitsers. Culminerend in Ronald Koeman, die zijn broek liet zakken in 1988, het jaar dat Nederland  Europees kampioen voetbal werd en het Duitse elftal versloeg. Vooroordelen zijn een bedreiging voor vrijheid. Aboutaleb laat in zijn toespraak zien hoe makkelijk vooroordelen kunnen leiden tot een veel groter kwaad. Daar zijn voorbeelden genoeg van, we kennen ze van de Tweede Wereldoorlog. Maar ook in onze tijd ondergaan overal op de wereld mensen hetzelfde lot als dat van de Joden in de Tweede Wereldoorlog. Het grote verschil is dat het nog niet zo systematisch en gestructureerd gebeurt als in de tijd van de Duitse overheersing.

Vrijheid in relaties
Vrijheid betekent onder andere dat we zelf onze relatie met de ander moeten vorm geven. Want de ander is de grens van onze vrijheid en wij zijn de grens van de vrijheid van de ander. En de ander is niet alleen maar een begrenzing, onze relatie met de ander geeft ons ook de kans ons te ontwikkelen, lief te hebben, bemind te worden, samen te werken, een groot feest te vieren en ga zo maar door. Vooroordelen zijn een praktische en makkelijke manier om onze relatie tot de ander te bepalen. Nuances zien maakt het moeilijker om snel en makkelijk vast te stellen om de ander in te sluiten of buiten te sluiten. Om vrijheid te beschermen is het daarom belangrijk te werken aan het minder makkelijk laten ontstaan van vooroordelen.

De rol van leiders
Leiders spelen daar een belangrijke rol in. Zo las ik in NewCast media dat een leider zich onderscheidt van een dictator door zwakken en weerlozen te beschermen. Dat is een uitdaging voor leiders in de samenleving, maar ook voor leiders in organisaties. Want vooroordelen zijn er maar zo. We framen (etiketten plakken) gemakkelijk, zegt Mary Gelinas. Ze is organisatieadviseur en ze houdt zich bezig met de ontwikkeling van leidinggevenden, managementteams en boards. We moeten onze manier van communiceren veranderen, zegt Gelinas.

Framen
Nu framen we onmiddellijk en dan vinden we ergens iets van. We hebben er een oordeel over. Hoe vaak doen we dat niet in een vergadering of als we naar het verhaal van iemand luisteren. Door te framen maken we onderscheid tussen zij en wij, terwijl we eigenlijk alleen over wij zouden moeten praten. Het zijn vaak leiders die ons voorgaan in het framen, zegt Gelinas. Framen zorgt ervoor dat we niet langer goed luisteren en kijken. Dat komt omdat framen in onze hersenen hoort bij de voorbereiding op vluchten of vechten. Het is belangrijk om niet in die modus terecht te komen.

Kostbaar
En daar ligt een belangrijke uitdaging voor leiders. Zij kunnen ervoor zorgen dat het anders loopt. Een prachtig voorbeeld daarvan is de burgemeester van de Bosnische stad Tuzla, die actief betrokken is op de burgers in zijn stad, op alle burgers, niet op één groep. Hij schept omstandigheden waardoor de burgercomités actief blijven zodat op die manier mensen op elkaar betrokken blijven bij het samenleven in hun stad. En bij de vrijheid, want vrijheid is kostbaar, het is belangrijk er met grote zorgvuldigheid mee om te gaan.

Het is als in het liedje van de Travelling Willburies, “Handle me with care”
Been stuck in airports, terrorized
Sent to meetings, hypnotized
Overexposed, commercialized
Handle  me with care

Vooroordelen zijn het begin van een sluipende  aanval op de vrijheid. De vrijheid, die je optimaal ervaren kan samen met andere mensen. Het gaat niet om mijn vrijheid of jouw vrijheid maar om onze vrijheid. En daarmee ligt het begrip vrijheid dicht tegen het begrip zelfsturing aan. Het betekent vormgeven aan onderlinge afhankelijkheid. En dat lukt alleen maar goed als je het echt samen doet.