Redelijkheid maar ook zedelijkheid

De ontwikkeling van zedelijkheid lijkt zo’n beetje aan het toeval te worden overgelaten. Scholen besteden geen aandacht meer aan integratie, pesten is nog steeds niet uitgebannen. De studie filosofie in Rotterdam verdwijnt en in Amsterdam wordt er op beknibbeld. Nee, rekenen en taal daar lijkt het om te draaien. Als de toekomstige basisschool leraren daar maar goed in zijn. Volgens Cees Kools gaat het echter om nederigheid en de waarheid spreken als essentiële competenties, die bij de top ontwikkeld moeten worden

Cijfers
Op 4 december de dag voor Sinterklaas, schreef Rob Wijnberg een stuk in de Correspondent met de titel “De dag dat leren nadenken te duur werd bevonden”. Het stuk van Wijnberg raakte me. Het stemt me al lange tijd verdrietig dat het in onze  samenleving lijkt of alleen geld nog maar belangrijk is. De dag begint met de futures. Wat zullen de aandelen op de beurs gaan doen vandaag, gaan ze stijgen, gaan ze dalen, blijven ze gelijk? Het wordt nauwkeurig bijgehouden tot op twee cijfers achter de komma. Hoe gaat het met de economie? Hoe gaat het met de crisis? Wanneer komen we daar nu weer uit? Wat is de oplossing waar economen mee aankomen? Wat bedenken de bankiers van de centrale banken in Europa en in de verenigde staten? En kloppend de cijfers, die China afgeeft over haar economische groei eigenlijk wel? Hoe betrouwbaar zijn die nu eigenlijk? Wat is de relatie tussen en de indexen en het groei cijfer?

Moraal
Maar hoe zit het eigenlijk met de integriteit, met de moraal van mensen, die aan het roer staan, die er garant voor moeten staan dat het geld voor de zorg op een juiste manier besteed wordt. Dat het geld voor sociale woningbouw ook echt terecht komt bij de mensen, die het nodig hebben? Wie zorgt ervoor dat de commissarissen zichzelf in het gareel houden en het niet heel gewoon vinden om samen te vergaderen onder het genot van een goed glas wijn en hoe kan het eigenlijk dat de bestuursvoorzitter van Rochdale zo lang z’n gang kon gaan?  In het algemeen zijn accountants, raden van commissarissen en raden van toezicht belast met de verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat zaken niet uit de hand kunnen lopen. Behalve in de functie van accountant, kom je deze mensen, die goed zijn in cijfers ook tegen als commissaris en toezichthouder. Ook juristen kom je regelmatig tegen als toezichthouder of als commissaris. Kees Cools, tegenwoordig hoogleraar in Tilburg schreef het boek controle is goed vertrouwen nog beter. In het boek en ook bij zijn inauguratie in Tilburg wees hij erop dat het vooral om het gedrag van menen aan de top gaat. Collega Willem Verhoeven stelt in zijn boek “Managen met moraal” dat we van redelijk besluiten ook naar zedelijk besluiten moeten kijken. Hij schrijft :” je kunt rationeel betogen dat een directeur veertien miljoen moet verdienen, omdat hij anders naar de concurrentie gaat. Kun je ook moreel verantwoorden dat hij in één maand meer verdient dan een arbeider gedurende zijn hele werkzame leven, ook al werkt hij door tot 67 jaar?” Volgens Kools is Governance is niet in staat perverse drijfveren en motieven van bestuurders te corrigeren. Extreme financiële prikkels en persoons- en familiekenmerken van CEO’s hebben een negatieve invloed op het succes van een onderneming.

Deugden
Nee het zijn daarentegen  Nederigheid en waarheidsspreken (het griekse parrhêsia) die kunnen helpen de effectiviteit van boards langs de gedragskant te versterken. Niets met rekenen dus maar alles met waarden . Het gaat om het ontwikkelen van morele competentie en daar is juist filosofie erg belangrijk bij. Het is waarschijnlijk niet toevallig dat Kools ook filosofie heeft gestudeerden dus. Verhoeven verwijst in zijn boek naar de deugdenleer van Plato en Aristoteles. Het zijn inzichten uit de filosofie die van groot belang zijn om aan de top van bedrijven zedelijkheid de goede aandacht te geven. Het is verbazingwekkend om te lezen dat Jack Vroomen de rode cijfers, die de faculteit schrijft als belangrijkste argument noemt om er maar een einde aan te maken. Het gaat om een gat van €300.000. Er wordt door Vroomen niet aangegeven welke alternatieven er zijn om dit gat te dichten. Kan er iets van het geld wat wordt uitgegeven om toezichthouders en commissarissen beter te leren rekenen gebruikt worden om het onderwijs met betrekking tot zedelijkheid op peil te houden?

Het vrouwtje van Stavoren
Uit Friesland komt een oude sage. De sage van het vrouwtje van Stavoren. Ze leefde in de tijd dat Stavoren nog de belangrijkste stad van Friesland was. Zeer welvarend, knooppunt van handelsroutes. Het vrouwtje van Stavoren was schatrijk. Ze bezat een grote vloot, waarmee handelswaar vervoerd werd over de hele toenmalige wereld. Ze had alles wat haat hart begeerde en toch twijfelde ze, ze was niet tevreden, ze moest echt het allermooiste en meest waardevolle hebben wat er op de wereld te vinden was. Ze ontbood haar meest ervaren kapitein en zei hem zijn schip vol goud te laden. Met dat goud moest hij op zoek naar het meest waardevolle. De kapitein wilde niet. Hij kende zijn meesteres, hij suggereerde dat ze een jongere collega zou sturen maar ze hield voet bij stuk hij moest deze taak op zich nemen. En hij zwierf de wereld over met zijn schip vol goud. Hij zag diamanten, edelstenen, kostbare stoffen, bijzondere dieren maar nergens vond hij het meest waardevolle, tot hij in Danzig kwam en daar mensen plezier hoorde maken in een pakhuis. Hij werd nieuwsgierig en ging kijken. Daar zag hij mannen aan het werk met het allermooiste graan het meest waardevolle ter wereld, het zag er prachtig uit, je kon er brood van bakken, je kon ermee zaaien zodat het zich vermenigvuldigde. Hij besloot het te kopen en het mee te nemen naar Stavoren. Dit was het meest waardevolle op de wereld. In de haven van Stavoren werd hij opgewacht door z’n bazin met een hele menigte inwoners van Stavoren. Vol trots stapte hij met een handvol graan de loopplank af om het aan zijn meesteres te laten zien. Het vrouwtje was verbijsterd en barstte in woede uit. “Wat heb je nu meegenomen?” riep ze uit. Hier heb ik niets aan. Aan welke kant heb je het geladen vroeg ze. Hij antwoordde:” aan bakboord”. Gooi het dan aan stuurboordzijde in de zee riep het vrouwtje uit. De menigte joelde mee en de kapitein voelde zich zwaar aangeslagen.
Plotseling stond er een oude man voor de vrouw, hij bezwoer haar het graan niet in zee te gooien. Er waren zoveel mensen, die het goed konden gebruiken, die honger hadden. Maar het vrouwtje werd boos op de man. Ze zei hem zich er niet mee te bemoeien. ze zei dat ze deed wat ze wilde, nam een kostbare ring van haar vinger en gooide die met een wijde boog de haven in.De menigte viel de vrouw bij en joelde mee. De oude man deed de voorspelling dat er groot ongeluk over haar en de stad zou komen als ze de ring weer terug vond. Ze lachte opnieuw schamper en wilde boos naar de man uithalen, die was echter zomaar verdwenen. Ze ging naar huis terug en stuurde een andere kapitein, een jongere op stap om op zoek te gaan naar het meest waardevolle. Kort daarna schrok haar dienstbode, die een op de markt gekochte vis aan het schoonmaken was. In de maag van de vis trof ze de ring van het vrouwtje. Ze rende geschrokken naar haar bazin. Die werd toch ook een beetje bang. Die nacht begon het vreselijk te stormen. Er stak een noodweer op. De dagen daarop kwamen de berichten binnen. Al haar schepen waren vergaan. De bemanningen verdronken en tot overmaat van ramp zorgde het graan voor de haven van Stavoren voor een zandbank, die het schepen belemmerde nog langer vrij in en uit te varen. Het vrouwtje werd straatarm en de Stavoren verloor haar positie als belangrijke handelsplaats.

Een Friese sage is geen filosofische studie. Het is echter wel een verhaal met een moraal en dat heb je nodig als je je met zedelijke ontwikkeling bezig houdt.Hoe werk jij aan de ontwikkeling van je moraal en die van je organisatie. Met wie identificeer jij je. met de oude kapitein, met de inwoners van Stavoren of met de oude man, die bezwaar maakte?