Ratio in verbinding met emotie gevoel en intuïtie

Eeuwenlang werd de ratio superieur geacht aan emotie. Emotie was lastig een stoorzender, net als gevoel en intuïtie. Wat kon je daar nou mee? Nu wordt regelmatig een tegenovergesteld standpunt ingenomen. Oud bankdirecteur, Herman Wijfels,gewend aan een wereld waarin de rationele mens de basis van het denken vormt heeft het zelfs over de kracht van intuïtief leiderschap. De neurowetenschapper Antonio Demasio laat in zijn werk zien dat emotie en ratio niet van elkaar losgemaakt kunnen worden zonder dat er brokken vallen.

Emotie
In een mail, die ik gisteravond van een coachee kreeg schreef hij: “ik mag, ik wil me nu niet door emotie laten beinvloeden”. Het is een uitspraak die je nog vaak hoort. Je moet de emotie er buiten laten. Als je reageert vanuit je emotie dan is de kans groot dat de dingen  niet goed gaan.Lange tijd zijn  emoties gezien als onhandig. Iets wat je beter niet gebruiken kunt als het erom gaat. Dan is het juist belangrijk om van de ratio gebruik te maken. Ook vandaag kun je nog horen dat emotioneel reageren iets voor vrouwen is. En dat is niet als een complimet bedoeld.  Mannen maken veel meer gebruik van de ratio wordt dan gezegd. Christian Hernrard, schrijft daarover in zijn boek Emosan. We hebben dat onderscheid aan de filosoof Descartes te danken zegt hij.

Ratio is superieur
Het denken van Descartes heeft veel invloed  gehad op het bedrijfsleven schrijft Hernrard. Volgens hem  bliksemde Descartes emotie neer als inferieur. Ratio is superieur aan emotie en daarom is het goed om bij belangrijke beslissingen emotie te onderdrukken en weg te moffelen. Het zal duidelijk zijn dat Hernrard er anders over denkt. Hij beroept zich onder andere op het onderzoek van Antonio Demasio die daarover schrijft in zijn boek Descartes Error. In dat boek toont Demasio aan hoe ratio en emotie met elkaar verweven zijn. Als je tot goede besluiten wilt komen heb je beiden nodig zegt Demasio. Hij refereert daarbij aan een andere grote filosoof, Spinoza. Demasio is erg zorgvuldig in zijn woordgebruik hij maakt onderscheid tussen gevoelens en emoties. Gevoelens zijn verborgen zegt hij. Die zitten binnen in je . Emoties zijn zichtbaar maar hebben wel  een relatie met die gevoelens, die zie je in gedrag, in een trilling van de stem, in een gezichtsuitdrukking, in gefronste wenkbrouwen.Emoties zijn zichtbare uitingen van de aanwezigheid van je gevoelens. Je hebt bewust maar vaak onbewust conclusies getrokken. Zo komt het dat je boos, verdrietig of blij bent. Demasio zegt dat  voelen erg belangrijk is voor het handelen van mensen. Emoties zorgen ervoor dat het voelen zichtbaar wordt. Je bewustzijn van emoties helpt je uit te vinden om welk voelen het gaat. Voel je genot of voel je pijn?Volgens Demasio betekent voelen weet hebben van de toestand van ons lichaam.

Emotie en gevoel zijn superieur
Zowel het boek van Henrard als de boeken van Demasio  maar ook die van anderen zijn tekenen van een hernieuwde belangstelling voor emotie, gevoel en ook van intuitie.Alle drie de begrippen kom je frequent tegen als het om leiderschap gaat.Je mag je gevoelens tonen en je intuïtie gebruiken als het op leidinggeven aan komt. Het lijkt soms wel of de tweedeling, en de daaruit voortvloeiende tegenstelling, die we aan Descartes te danken hebben nog steeds even sterk is maar nu liggen emotie, gevoel en intuitie boven als in de strijd om wat superieur is. De populariteit van Brene Brown met haar pleidooi voor het stoppen van het  bestrijden van gevoelens van angst en onzekerheid is er ook een uiting van.Niet alleen gevoelens en het tonen ervan zijn een populair onderwerp, ook intuitie waarvan het nut beschreven wordt in het werk van Malcolm Gladwell en Daniel Kahneman mag zich in een grote populariteit verheugen. En ook één van de meest invloedrijke Nederlanders Herman Wijfels heeft het over de kracht van intuitief leiderschap.Mijn coachee zou er goed aan doen zich wel door zijn emoties te laten beinvloeden maar het is wel belangrijk toch je hersens erbij te houden. Iets waar overigens ook Gladwell en Kahneman voor pleiten.

Intuitie als katalysator
In een artikel van april 2014 in Forbes schreef Thomas Chamorro-Premuzic  een artikel met als titel: De intuitieve manager een bedreigde soort. In het artikel schetst hij hoe vaak we op onze intuïtie vertrouwen en ook hoe makkelijk dat is het bespaart je uitzoekwerk en tijd. Toch laat onderzoek zien dat onze intuïtie er regelmatig naast zit. Camorro pleit er daarom voor intuïtie niet te verbannen maar intuïtie te gebruiken om uit te zoeken waar en hoe je verder moet zoeken naar hoe het zit. Zeker in een tijd waarin big data zo veel aandacht krijgen is de intuïtie belangrijk, niet om het antwoord te vinden maar om vast te stellen waar je beter moet gaan kijken en onderzoeken. De intuïtie is als het ware een metertje waaraan je afleest dat je iets moet doen. Het is aardig dat Camorro dat de zwakte vindt van Tim Cook, de opvolger van Steve Jobs. Cook mist de intuïtie om betekenis te geven aan data. Kurt Matzler (hoogleraar aan de Johannes Kepler universiteit in Linz (Oostenrijk) en anderen plaatsten een artikel in Sloan Management Review van het najaar van 2007. Zij benadrukken de noodzaak om “gut feelings”mee te nemen in besluitvorming. Het komt aan op hard werken zeggen zij, maar het is niet alleen hard werken er is iets waarin intuïtie en gevoel een belangrijke rol spelen. Ze referen aan de Weense fysicus  professor Anton Zeilinger, die zegt dat je op je eigen gevoel en je eigen intuïtie moet vertrouwen. Als er meer keuzemogelijkheden zijn, kies dan voor de weg, die je intuïtie je wijst.

De hechte band tussen emotie en ratio
Het is vervolgens zaak om die weg niet blind in te slaan maar om goed te blijven kijken waar je loopt. Demasio laat in zijn boek zien hoe de samenwerking tussen emoties en ratio tot effectief gedrag leidt en hoe het ontbreken ervan chaos tot gevolg heeft. Voor mijn coachee en voor al die anderen die twijfelen over ingrijpen betekent het dat je de twijfel niet moet wegstoppen maar dat je alert moet zijn op zoiets als twijfel en dat je op onderzoek uit moet. Praat er met iemand over en zoek uit welke stappen je kunt zetten om de twijfel op te heffen. Emotie, gevoelens en intuïtie zijn belangrijke signalen, niet om weg te stoppen, niet om je er klakkeloos door te laten verleiden maar om te onderzoeken waar ze door veroorzaakt worden en dan op basis daarvan aan de slag te gaan.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/