Leidinggeven zonder macht

Macht wordt onderwerp van gesprek als dingen niet goed gaan. Dan moet er met de vuist op tafel worden geslagen. Er moet dwang gebruikt worden om dingen voor elkaar te krijgen. Er is echter ook andere macht. De macht van het verlangen naar iets moois of iets beters. Die macht wordt nog groter als je het met elkaar kunt doen. Mandela was één van de mensen, die zo’n verlangen gestalte gaf en daarmee miljoenen mobiliseerde.

Machtigen der aarde
Op de herdenkingsbijeenkomst van Nelson Mandela waren de machtigen der aarde aanwezig. Natuurlijk was de president van de USA aanwezig, maar onze koning Willem Alexander was er ook. President Castro van Cuba was er en schudde zijn grote vijand, de president van de USA, zelfs de hand. Voor een dag waren de strijdbijlen begraven, zaten representanten van machten die elkaar naar het leven staan broederlijk naast elkaar in het stadion van Johannesburg. De president van Amerika, Obama, de president van Cuba, Castro, en de voorzitter van de Verenigde Naties, Ban Ki Moon, spraken bij deze herdenkingsdienst.
Een bijzondere en memorabele bijeenkomst. Hoe krijg je al deze mensen bij elkaar. Hoe krijg je, als je al afscheid genomen hebt van deze wereld, zoveel belangrijke mensen bij elkaar. Mensen die elkaar tot voor kort niet tegen wilden komen. Of, die, als ze elkaar tegenkwamen, er op uit waren de ander definitief uit te schakelen.

Welke macht?
Welke macht had Nelson Mandela? Hoe kreeg hij het voor elkaar om zelfs nu hij er niet meer was deze mensen bij elkaar te krijgen?
Volgens Mauk Mulder bestaat macht altijd in een relatie. Zonder relatie is er ook geen macht. Als je alleen bent kun je alleen maar macht over jezelf uitoefenen. Dat is iets wat nog lastig genoeg is. Macht over jezelf uit oefenen betekent dat je om kunt gaan met je emoties. Dat je richting kunt geven aan je denken. Dat je niet beheerst wordt door je angsten of wegzinkt in je dromen. Zoals gezegd dat is nog lastig genoeg. Mulder heeft het echter over macht tussen mensen. Tussen mensen met meer macht en mensen met minder macht. Macht is altijd relatief. Volgens Mulder is macht belangrijk om iets tot stand te brengen. Doordat er machtsverschillen zijn komt er iets in beweging. Het is als met lucht die van een hoge drukgebied naar een lage druk gebied stroomt.
Je hebt macht als je beschikt over iets wat andere mensen graag willen hebben. Ze willen het hebben omdat het op de één of andere manier belangrijk voor ze is.

Douglas McGregor
In onze samenleving en met name in onze organisaties, wordt macht vaak gekoppeld aan mensen zover krijgen dat ze doen wat ze doen moeten en liefst nog een beetje meer. Bij leidinggeven wordt dan vaak gedacht aan de mogelijkheid om mensen opdrachten te geven, die ze dan zonder morren uitvoeren. Als ze dan toch morren heb je sancties nodig om ervoor te zorgen dat mensen toch hun opdrachten uitvoeren. In 1960 verscheen het boek The Human Side of Enterprise van Douglas McGregor. Hij onderscheidt in zijn boek twee mensbeelden. Het beeld X, dat is het beeld van de mens, die vooral aan zichzelf denkt, de kantjes eraf loopt en liever lui dan moe is. En het beeld Y van de mens die zin heeft om te werken, die graag een positieve bijdrage levert en nuttig is voor de samenleving. McGregor koppelt dwang, controle, directief leiderschap aan het mensbeeld X. Bij beeld Y ga je in je leiderschap uit van motivatie, inspraak en betrokkenheid.

Wisselende beelden
In de praktijk van onze organisaties kom je beide beelden nog steeds tegen. Als het goed gaat zijn we aanhangers van mensbeeld Y, maar zodra het slecht gaat wordt mensbeeld X weer van stal gehaald. Dan willen we sancties toepassen, salarisverhogingen blokkeren, disciplinegesprekken voeren of de arbeidsovereenkomst ontbinden. Zoals Mulder al zei, het zijn allemaal machtsmiddelen die werken zolang degene met minder macht het toestaat. Zodra iemand salaris niet belangrijk vindt, zijn baas niet serieus neemt of net zo makkelijk ergens anders gaat werken verdwijnt de macht als sneeuw voor de zon.

Andere macht
Er is ook een heel andere macht, macht die we vaak niet eens als macht herkennen. Dat is de macht van een visie of een droom, die macht wordt sterker als meer mensen de droom delen. Dat was iets waar Martin Luther King in slaagde. Die droom gaf macht aan mensen, die droom maakte energie los. Ook Mandela had zo’n droom, en hij geloofde in die droom. Zijn zelfleiderschap was sterk. Hij handelde vanuit die droom en dat gaf de droom nog veel meer kracht. Dat herkenden de blanke autoriteiten in Zuid Afrika en dus lieten ze hem gevangen zetten. Ook in de gevangenis echter bleef Mandela geloven in zijn droom. Ze konden wel de man maar niet de droom gevangen zetten. Die droom werd zichtbaar in zijn dagelijkse doen en laten en won daardoor steeds meer aan kracht. Hij hielp niet alleen zwarte mensen vanuit de gevangenis maar ook witte mensen. Hij streed voor vrijheid en gelijkheid en in zijn handelen werd dat consequent zichtbaar. Mandela handelde steeds vanuit dat toekomstbeeld. Dat deed hij ook toen hij aan De Klerk meedeelde geen gebruik te maken van zijn onmiddellijke invrijheidstelling. Hij bleef nog een week in de gevangenis wonen. Hij wilde zelf bepalen wanneer zijn tijd in de gevangenis erop zat. De combinatie van de droom en het consequent van daaruit leven gaf Mandela macht, zoveel macht dat op 10 december meer dan 100 staatshoofden naar Johannesburg reisden.
Leidinggeven zonder macht, ja niet met de harde macht, de sanctie macht. Maar wel met de zachte macht. De macht van een overtuiging, een overtuiging die je deelt door erover te praten, maar vooral door ernaar te handelen.
Wat doe jij met die wetenschap in jouw leidinggeven?