Een fiscalist als leider

In de beschouwingen over de opvolger van Frans Weekers wordt het belang van fiscale kennis benadrukt. Om mensen in beweging te krijgen is het echter belangrijker dat je kunt inspireren, dat je de dialoog aan kunt gaan, dat je goede afspraken maakt en kunt aanspreken. De dialoog aangaan met de ambtenaren, die hun ontslagbescherming kwijtraken, is ook van groot belang om ze te stimuleren steeds het beste uit zichzelf te halen.

Twee berichten
De afgelopen dagen waren er twee berichten die mij opvielen. Het eerste bericht was het bericht dat er gezocht moest worden naar een vervanger voor Frans Weekers, de staatssecretaris, die deze week opstapte. In de gesprekken die je daarover kon horen op de radio over mogelijke kandidaten, benadrukten verslaggevers en interviewers dat fiscale kennis voor de nieuwe staatssecretaris toch wel erg belangrijk was. De namen van Amsterdamse en Rotterdamse wethouders kwamen voorbij, maar het was toch wel een minpunt dat het geen fiscalisten waren. Met al die problemen in de uitvoering bij de belastingdienst, zei men, was het toch wel erg belangrijk dat de staatssecretaris een fiscalist zou zijn. Ik ben bang dat het aanstellen van een fiscalist juist een risico in zich bergt. Het probleem wat hier aangepakt moet worden is een uitvoeringsprobleem. Een ingewikkelde logistieke organisatie moet op gang gebracht worden. Databases moeten kloppen, IT systemen moeten goed gaan werken en de informatie die erin zit moet kloppen. En ja, misschien is het ontworpen systeem wel veel te ingewikkeld en is er een ander systeem nodig. Misschien is ons belastingsysteem wel veel te complex en moet het vereenvoudigd worden.

Keukentafel
Maar dat gaat de staatssecretaris toch niet op zondagmiddag in z’n uppie, achter de keukentafel ontwerpen. Nee, de staatssecretaris moet ervoor zorgen dat de mensen om hem heen geïnspireerd met enthousiasme hun fiscale kennis, hun IT kennis, hun databasekennis, hun kennis van administratieve processen en de inrichting daarvan en hun vaardigheden in het samenwerken en het goed met elkaar communiceren inzetten. Een operatie slaagt als de betrokken mensen dat doen. Om mensen daartoe te bewegen heb je geen fiscale kennis nodig. Fiscale kennis stimuleert mensen niet tot samenwerken. Mensen gaan samenwerken als ze bekend zijn met en zich geïnspireerd voelen door de doelen die bereikt moeten worden.

Op papier kan alles
In de politiek is het lastige dat de Tweede Kamer een besluit kan nemen dat uiterst lastig uitvoerbaar is voor de mensen die werken bij een departement. Bij de voorbereiding op het besluit zullen ze al wel geroepen hebben dat het helemaal niet kan wat de politiek wil. Ja, op papier kan is alles mogelijk, maar van papier naar de realiteit vraagt soms een grote krachtinspanning. Ram Charan, de bekende management guru, benadrukt ook dat daar het probleem zit in ons leiderschap. Het ontbreekt ons niet aan ideeën zegt hij, die zijn er volop. Het ontbreekt aan de competenties om van een idee tot echte uitvoering te komen. In zijn boek Excecution schrijft hij dat het gaat om mensen, strategie en uitvoering.

Aandacht voor mensen
De belangrijkste taak voor een leider is het selecteren en aandacht geven aan de mensen, die ervoor zorgen dat producten en diensten steen voor steen gebouwd worden. Daarvoor is geen fiscale kennis nodig. Er is in de organisatie wel fiscale kennis nodig. Het is voor de nieuwe staatsscretaris belangrijk om dat goed te kunnen. Om de mensen in de uitvoerende dienst te betrekken bij de doelen en ze de ruimte en uitdaging te geven om vanuit die doelen met het beste wat in ze is vorm te geven aan die doelen. Charan benadrukt dat het belangrijk is als leider om daarover robuuste dialogen met medewerkers aan te gaan, gebaseerd op eerlijkheid en realiteitszin. Het voeren van die gesprekken is erg belangrijk. Charan heeft het niet over opdrachten, niet over debatten maar over dialogen. Dat betekent dat je als je leiding geeft ook luistert en iets doet met wat je hoort. Dat is lastig als je staatssecretaris of minister bent. Als je de Tweede Kamer beloofd hebt dat je iets voor elkaar zal krijgen en de mensen die het moeten doen zeggen dat het niet kan. Wat doe je dan? Ga je je dan in bochten wringen? Ga je slecht slapen omdat het“zwaard van Damocles boven je nek hangt? Ofkom je met het water bij de dokter? Vertel je dat het niet gaat lukken ook al kost het je misschien de kop. Fiscale kennis helpt je niet verder in het maken van dit soort keuzen.

Ontslaan
Het tweede bericht wat deze week opviel was de wijziging in de status van ambtenaren. Ambtenaren worden gewone werknemers en wat daarbij benadrukt werd was dat ze nu ook ontslagen kunnen worden. Alsof dat zo’n vooruitgang is. Als mensen ontslagen worden zijn er vaak al jaren aan vooraf gegaan. Jaren van ontevredenheid. Een echt gesprek of een echte dialoog over de manier waarop een vastgelopen samenwerking weer vlot getrokken kon worden vond niet plaats. Ontevredenheid werd niet geuit en zelf de beoordeling was nog jaren goed. Beter kunnen ontslaan leidt niet tot verbetering, maar de robuuste dialogen voeren waarover Charan het heeft verbeteren de situatie wel. Bij coachend leiderschap staan die robuuste dialogen centraal. Het lijkt me belangrijk dat we een staatssecretaris krijgen, die in staat is de uitvoeringsorganisatie weer in haar kracht te zetten. Niet als docent fiscaliteit maar als man of vrouw die inspireert. Die mensen het vertrouwen in eigen kunnen terug laat vinden om zo de uitvoering weer op de rails te krijgen.