Gemeenten staan behalve voor verkiezingen ook voor grote veranderingen. Met name in het sociaal domein gaat veel op de schop. Overal in het land wordt hard gewerkt aan die veranderingen. Willem Verhoeven schreef een hele serie adviezen op die je kunnen helpen van die veranderingen een uitdagend en plezierig proces te maken.
Sociaal domein
In ons mooie conferentiecentrum De Couwenbergh in Aarle-Rixtel zag ik gisteren een grote groep gemeenteambtenaren. Mijn vermoeden dat ze werkzaam waren in het sociaal domein klopte. De hele dag zag ik ze enthousiast en betrokken werken. Toen ik aan de trainer vroeg wat ze aan het doen waren, bleek dat ze bezig waren met zich voorbereiden op alle veranderingen in het sociale domein waarvoor de gemeenten zich gesteld zien. Decentralisatie van overheidstaken, samenwerken met andere gemeenten en regie voeren in een netwerk van professionele organisaties. In heel Nederland zijn op dit moment ambtenaren zo en op andere wijze aan de slag om klaar te zijn voor de uitdagingen die hen te wachten staan. Er zijn mensen die zich zorgen maken over het welslagen van die operatie. Maar als ik gisteren zie hoe betrokken en actief deze ambtenaren bezig waren met de voorbereidingen, dan krijg ik er wel vertrouwen in. Het was mooi om te zien hoe iedereen actief was. De mensen hingen niet in een stoel om te horen hoe experts erover dachten. Ze werkten niet een blauwdruk door maar waren actief aan het vormgeven. Zo kan een veranderingsproces er dus ook uitzien. Ik keek er bij thuiskomst nog eens het boekje Anders veranderen van Willem Verhoeven op na. Het boekje waarin hij beschrijft hoe zelforganisatie bij veranderingen een belangrijke rol kan en moet spelen. In het boekje geeft Verhoeven een hele reeks adviezen over hoe je zo’n veranderingsproces kunt aanpakken en waar je op moet letten. Ik schrijf ze hier nog eens even op.
Tegendraadse adviezen
- Durf je eigen koers te varen, hiermee bedoeld Verhoeven dat je het beste kunt werken met een einddoel voor ogen. Stel dat einddoel samen met je mensen vast en ga op weg. Start niet in een analyse van alles wat er nu niet goed is of wat er aangepakt moet worden. De kans is veel te groot dat je dan de verkeerde kant op gaat. Het is als met een bergbeklimmer. Die kijkt naar de top en van daaruit naar de obstakels, die voor het bereiken van die top overwonnen moeten worden. Als je vooral links, rechts en achterom kijkt is de kans dat je boven komt klein.
- Niet teveel poeha. Maak er geen grote campagneachtige activiteit van met posters en sprekers van naam. Mensen krijgen daardoor vaak het idee dat het om iets heel ingewikkelds gaat en raken het vertrouwen om eraan te beginnen kwijt.
- Zorg voor een goede kopgroep. Laat mensen maar vooruitgaan. Geef ze de ruimte. Ze vormen een richtpunt voor anderen en ruimen alvast wat barrières op weg naar boven op.
- Richt je op ontdekken in plaats van op uitvinden. Er is al veel, vind niet steeds zelf het wiel uit maar ontdek wat er al is in je eigen omgeving en bouw daar op voort. Cooperrider noemt dat Appreciative Inquiry en in de Consumer Experience Movement bij Ford nomen we het werken met Bright Spots.
- Vertrouw op fuzzy Control, dat wil zeggen: regel het gedrag van mensen niet tot in detail. Zorg ervoor dat mensen ook de top in het oog houden en vertrouw erop dat ze dan zelf wel de weg naar boven vinden. Herinner ze alleen zo nu en dan aan die top en spoor ze aan tot beweging als ze stil gaan zitten. Breng ze niet in het patroon van de onmacht of in een kramp door elke stap die ze moeten zetten voor te kauwen en voor te schrijven.
- Ontwikkel urgentiebesef. Laat zien wat er verandert in de samenleving zodat iedereen zich ervan bewust wordt dat er beweging nodig is. Hiervoor is vragen stellen een nuttig instrument. Het helpt om bewustzijn te ontwikkelen en mensen tot het nemen van verantwoordelijkheid te prikkelen.
- Veroordeel het verleden niet. Geef mensen nooit het gevoel dat ze het altijd verkeerd gedaan hebben. Ook dat haalt energie bij mensen weg. Richt de blik voorwaarts en nodig mensen niet uit om met een gevoel van verongelijktheid achterom te kijken.
- Zoek de ongehoorzaamheid op. Mensen die zich niet aan de regels houden kunnen best iets van de goede route ontdekt hebben. Richt daar dus je aandacht op. Veel belangrijke ontdekkingen zijn gedaan doordat mensen buiten de platgetreden paden gingen lopen.
- Erken dat beleid niet sturend is . Beleid is meestal slechts een neerslag van allerlei gedachten en ideeën die mensen toch al hadden. Wachten op beleid en je daardoor laten sturen is hetzelfde als vertragen.
- Zie weerstand als een systeemfunctie. Weerstand kom je tegen als je mensen iets door de strot probeert te duwen. Als je weerstand ervaart, ga dan eens op zoek naar de kracht van de mensen, die weerstand vertonen en kijk hoe je die in het proces kunt inzetten.
- Regressie hoort bij vooruitgang, laat je niet van de wijs brengen als er even wordt terug gevallen op het oude. Het is normaal als mensen daar af en toe even op terugvallen.
- Let op de kleine dingen die het verschil maken. Alle nieuwe dingen beginnen klein. Steve Jobs en Bill Gates begonnen klein. Ze zijn niet gestart met een masterplan of een blauwdruk van de toekomst. En de rassendiscriminatie in de VS eindigde met die mevrouw, die voor in de bus ging zitten.
- Geen nieuwe dingen in oude vormen. Organisaties kennen vaak begrippen waar mensen veel associaties bij hebben. Zoals bijvoorbeeld het woord beleid, vermijd het gebruik van termen en vormen waar mensen negatieve associaties bij hebben.
- Communiceren, communiceren, communiceren, blijf steeds in gesprek. Daar horen ook luisteren en vragen stellen bij, niet alleen maar tetteren.
- Erken de wet van Hofstätter: ”Het duurt altijd langer dan je denkt, ook al houd je rekening met de wet van Hofstätter”.
- Geen transformatieproces zonder chaos. In tijden van ontwikkeling en creativiteit gaan dingen altijd anders, vallen ze ook wel eens tegen. Probeer dan niet overal controle over te houden want: “het loopt uit de klauwen als je alles in de hand wilt houden”.
