Amarantis en de kunst van het vragenstellen

Vragen houden je wakker en scherp

Machteloosheid
De resultaten van het onderzoek naar de gang van zaken bij Amarantis, liet mij met veel vragen achter. Niet onwettig maar wel onwenselijk. Zo’n titel roept een gevoel van machteloosheid op. We kunnen er niets aan doen is de gedachte die zich dan bij mij opdringt en dat terwijl er dingen gebeuren, die in dit geval de zaak van het onderwijs aan veel jonge mensen ernstig geschaad hebben. Zonder er echt onderzoek naar gedaan te hebben denk ik dat bestuurders in het onderwijs toch als taak hebben ervoor te zorgen dat het beste onderwijs voor de doelgroep wordt verzorgd. Dat is niet gebeurd.
Jammer genoeg lijkt de situatie bij Amarantis niet op zichzelf te staan. Regelmatig komen er zaken voorbij waarbij je denkt hoe kan dat nou. Hoge salarissen, goudgerande regelingen en soms ook echt een handelswijze die onwettig lijkt.

Wakker blijven
Gelukkig is de minister, mevrouw Jet Bussemaker ook verontwaardigt zoals blijkt uit de aanbiedingsbrief bij het rapport van mevrouw Femke Halsema. Ze wijst op de richting waarin naar verbeteringen moet worden gezocht. De minister verwijst daarbij naar, een op 11 februari gehouden conferentie, “Versterking bestuur en toezicht”. “Iedereen is nu wakker, maar hoe blijf je wakker?” was een uitspraak, die op die conferentie werd gedaan. De centrale vraag is dan: hoe kun je de sector scherp houden? Op de conferentie van 11 februari kwam ook naar voren dat het gedrag van bestuurders van groot belang is, dat veel middelen en instrumenten om goed invulling te geven aan moreel leiderschap al bestaan maar onvoldoende worden benut en ingevuld, en dat het heil niet zozeer moet worden verwacht van opnieuw nieuwe wet- en regelgeving. Geen nieuwe wet en regelgeving maar wat dan wel?

Behoorlijk
Professor Pruijm van Nijenrode, komt in een artikel wat hij 14 februari over de zaak Amarantis schreef tot een boeiende en zeer bruikbare conclusie. Hij verwijst naar het vennootschapsrecht in het burgerlijk wetboek. In artikel 2:9 BW staat dat het bestuur zijn taak behoorlijk moet vervullen. Behoorlijk wordt vervolgens uitgewerkt naar de begrippen zorgvuldig en loyaal. Bij zorgvuldig gaat het om een gebalanceerde en verdedigbare afweging van belangen en bij loyaal gaat het erom dat het belang van de organisatie altijd voorop dient te staan. Professor Pruijm komt op basis van het vennootschapsrecht tot de conclusie dat er wel degelijk sprake is van onwettig handelen in het geval van Amarantis.
In deze blog wil ik niet ingaan op de vraag wel of niet onwettig maar wel op de vraag hoe je tot wenselijk gedag komt. Wat is het antwoord op de vraag die gesteld werd op de conferentie van 11 februari, de vraag; “hoe blijf je scherp?”

Coachend leidinggeven
Je blijft scherp als je elkaar voortdurend toetst op de beginselen zorgvuldig en loyaal. In een interview met de voorzitter van de raad van toezicht van Amarantis, de burgemeester van Zeist, kwam onthutsend duidelijk naar voren hoe dat niet gebeurd was. De voorzitter beklaagde zich over het feit dat hij niet op de hoogte was. Er was hem nooit verteld dat er sprake was van twee leaseauto’s en dus kon hij er niets aan doen.
Er is dus niet bevraagd, er zijn geen afspraken gemaakt en er is al helemaal niet aangesproken. In een reactie op het rapport van Halsema c.s. wordt veel gesuggereerd dat je toezichthouders en bestuurders nodig hebt die de sector goed kennen. Volgens mij gaat het daar niet om. Er zijn toezichthouders nodig, die meester zijn in het vragen stellen. Die door vragen stellen helder krijgen hoe de bestuurder vorm geeft aan zorgvuldigheid en loyaliteit. Welke toezichthouder heeft vragen gesteld over de bouw van een hoofdkantoor aan de Zuid-As, welke vragen zijn er gesteld over de balans tussen de belangen van goed onderwijs, goed geoutilleerde leslokalen, een modern informatienetwerk en het belang van een kantoor naast het hoofdkantoor van de ABN AMRO. Welke afspraken zijn daarover gemaakt. Een coachende stijl van leidinggeven waarbij de toezichthouder en de bestuurder de vaardigheden, die daarbij horen, echt in de vingers hebben, zijn vele malen effectiever dan verstand van de sector. Misschien stel je wel betere vragen als je de sector niet zo goed kent.

Professor Pruijm heeft gelijk als hij zegt dat het Vennootschapsrecht uitstekende kaders biedt. Die kaders kun je heel krachtig inzetten als je scherp kunt bevragen op de toepassing en de inzet ervan. Bevraagd worden leidt tot ontwikkeling van bewustzijn en het nemen van de juiste verantwoordelijkheid.
Het houdt je wakker en scherp!