Het oog van de meester

Dat waar je aandacht aan geeft groeit, wordt er gezegd. Maar niet alleen het object van je aandacht groeit, de kwaliteit van je aandacht neemt ook toe. Als je veel naar cijfers kijkt wordt je daar beter in. Het is maar de vraag of de cijfers er ook beter van worden. Als je geen aandacht aan mensen geeft, wordt je daar in elk geval niet beter in en krijgen mensen minder aandacht voor jouw cijfers, alleen hun eigen cijfers interesseren hen dan nog. Waar geef jij aandacht aan?

Verzamelen
In de periode dat ik in Yogyakarta , in Indonesië woonde en ik bovendien regelmatig een opdracht had te doen elders in de archipel, kwam de gedachte bij me op om van elke plek die ik bezocht een aandenken mee te nemen, iets van een souvenir. Omdat ik me op het eiland Sumba erg bewust werd van mijn wens, besloot ik daar maar te beginnen. Ik kwam terecht bij de handgeweven doeken, die vrouwen daar maken. De kleuren zijn gemaakt van natuurlijke verfstoffen. De patronen die gebruikt worden zijn verbonden met de spirituele geschiedenis van het eiland en het feit dat het een echt paardeneiland is wordt ook mooi zichtbaar in de doeken. Ik begon ijverig te verzamelen. Overal waar ik kwam kDcht ik een lokaal geweven doek. Elke streek had eigen kleuren, motieven en soms ook kleiene verschillen in technieken die gebruikt werden. Voor zover mij toen bekend werd er op het eiland Java, waar ik woonde, niet geweven. daarmee kwam de vraag wat ik dan van Java mee terug zou nemen naar Nederland.

Batik
Dat moest dan maar een gebatikte doek worden. Ik had daar nooit zoveel oog voor gehad. Ik vond het wel aardig, zo’n batik doek. Maar bijzonder, nee! Toch ging ik er op een gegeven moment één kopen en daarvoor ging ik naar een gespecialiseerde winkel. Daar werd mij de vraag gesteld wat voor doek ik wilde? Er werd een grote verscheidenheid aan producten voor mij op een tafel neergelegd. Verschillende kleuren, motieven, soorten stof, afmetingen. Het duizelde me even. Wat moest ik nu kiezen. Ik stelde vragen en begon iets meer te zien. Het is nu bijna dertig jaar later. Ik heb tochten ondernomen naar afgelegen streken. Ik heb steeds meer soorten batik ontdekt en er inmiddels een grote verzameling van aangelegd. Er zitten batikdoeken bij die in de tweede helft van de 19e eeuw gemaakt zijn door mevrouw Van Oostrom in de plaats Banyumas. Ik heb me verdiept in haar geschiedenis, kortom ik weet nu heel veel van batik en kan zelfs op afstand zien of een doek machinaal of met de hand vervaardigd is. Dat is het resultaat van een proces wat startte met de vraag: “welke wilt u?” Ik kan nu zelfs van vrij grote afstand zien of een doek met de hand of met de machine vervaardigd is. Ik weet niet waaraan ik het zie, maar ik zie het. Je ontwikkelt kennis over iets waarvoor je belangstelling hebt en het ontwikkelen van die kennis zorgt ervoor dat je iets leuk gaat vinden. Iets wat me eerst volstrekt niet interesseerde is gaan leven en boeit me, omdat ik me erin ben gaan verdiepen.

Aandacht
Er wordt wel eens gezegd: wat je aandacht geeft groeit. Daarbij doelen mensen dan op het geven van aandacht aan een plant, een dier of een kind. Als je daar aandacht aan geeft gaat het goed met zo’n plant, het dier of het kind. Een oud Nederlands spreekwoord zegt: “het oog van de meester maakt het paard vet”. Mijn ontdekking is echter dat niet alleen het object van je aandacht groeit, ook je eigen kennis, betrokkenheid en gevoeligheid ten aanzien van het object groeien. Het is een zichzelf versterkend proces. Je gaat er meer vanaf weten en je verbinding met het object wordt sterker.

Veranderen is relaties ontwikkelen
Dit brengt mij op een stukje dat Mike Lehr recent schreef over het geheim van veranderingsprocessen. Hij refereert in dat stukje aan een artikel in de New Yorker met de tiel “slow ideas”. Het is een artikel van Atul Gawande, een Amerikaanse chirurg. Gawande beschrijft verandering als een sociaal proces.Veranderen is het bouwen aan relaties zegt Gawande. Hij refereert aan de regel van de zeven aanrakingen( touches) in processen van het veranderen van het gedrag van artsen . Als je de arts zeven keer persoonlijk “raakt”, dan leren ze je kennen en als ze je leren kennen, leren ze je ook vertrouwen. En als ze je vertrouwen zijn ze bereid om te veranderen.En hij concludeert dat menselijke interactie de sleutel is tot het overwinnen van weerstand en het versnellen van veranderingsprocessen. Lehr voegt daaraan toe dat we ons veel te vaak verliezen in visie, missie, strategie, proces, communicatie en meer van dat soort aspecten van een veranderingsproces. Maar ze houden geen stand als ze niet gebouwd zijn op relaties. Het is belangrijk om te investeren in die relaties in een veranderende wereld. Gawande pleit ervoor om daar zorgvuldig mee om te gaan, om er een plan voor te maken. We plannen van alles, financiën, business, projecten, outplacement en vacaturevervulling. Wat is het plan echter met de mensen om ons heen, hoe ontwikkelen we de relaties met hen, welk plan is daarvoor gemaakt.

Succes
Het succes van een veranderingsproces is gelegen in de energie die we steken in de relaties, zegt Gawande. In 1992 was ik als hoofd P&O nauw betrokken bij een aantal overnames in de logistieke sector, daar zaten stevige veranderingen aan vast voor betrokken medewerkers. Onderdeel van onze aanpak was dat P& O met alle betrokken medewerkers en hun partners individuele gesprekken voerde. Niet als de kaarten al geschud waren, maar aan het begin van het proces. Hoewel er natuurlijk wel eens gedoe was in de veranderingsprocessen, hielp het heel erg dat we een persoonlijke band hadden met betrokkenen, dat maakte heel veel oplossingen mogelijk. Onze omgeving verklaarde ons voor gek toen we er aan begonnen. Er was immers een goed sociaal plan en er was een OR, die het proces kritisch volgde. Ik ben er achteraf nog steeds blij mee, want ook later konden we nog vaak op de relatie terugvallen als het beleid even niet paste. Vaak wordt er wel gezegd dat mensen belangrijk zijn in een organisatie, het is human capital en bij de overheid gaat het officieel om de burgers.

Spreadsheets
Maar onze tijd gaat niet in de mensen zitten. De tijd gaat zitten in de cijfers, in de rapporten, in de verslagen, in de communicatie (het eenrichtingverkeer waarbij de officiële boodschap van het bedrijf zo goed mogelijk moet landen bij betrokkenen). De mensen als personen komen er vaak bekaaid af. Laatste hoorden wij na een traject bij een grote international, de betrokken managers bij het afscheid tegen ons zeggen. “Er is voor het eerst naar ons geluisterd”. “Jullie hebben ervoor gezorgd dat er weer een gesprek is tussen ons en de directie, ze luisteren nu naar ons”. Soms zijn er managers die zeggen: maar wat moet ik dan zeggen? Dan zeg ik: je hoeft niets te zeggen, je hoeft alleen maar interesse te tonen en te luisteren. Ik las enige tijd geleden ergens een artikel over een CEO van een grote farmaceutische industrie. Dat hij op een gegeven moment ontdekt had, dat hij met altijd maar praten niet verder kwam. Hij was vragen gaan stellen, eerst wat onwennig, maar allengs had hij er plezier in gekregen. Hij was het steeds leuker gaan vinden. Hij was mensen leuk gaan vinden, had veel geleerd over mensen, en was het relatie ontwikkelen leuk gaan vinden. Hij was terecht gekomen in dezelfde spiraal waar ik met mijn batikliefde in terecht gekomen was. Als je ergens bewust aandacht aan gaat besteden, krijg je er meer belangstelling voor, ga je er meer van af weten en word je er beter is.
Ik ben benieuwd hoe we dat principe uit gaan werken als we het hebben over de participatiesamenleving en de grote decentralisaties bij de overheid?