Open vragen?

De impact van vragen werd mij dezer dagen weer heel duidelijk toen ik van een zorgexpert de tip hoorde dat je aan iemand die dementeert geen open vragen moet stellen. De open vraag veroorzaakt in dat geval dat de patiënt zich ongelukkig gaat voelen in de relatie.Voor coachend leidinggeven moet je goed vragen kunnen stellen, maar dat is alleen maar effectief als er ook een goede relatie is.

Vragen dwingen
Aan het eind van de avond hadden de zorgexperts nog één tip en die tip luidde: “stel geen open vragen, want open vragen dwingen tot nadenken en dat vinden mensen die last hebben van dementie erg lastig. Maak het ze gemakkelijk, stel gesloten vragen. Dus niet de keuzevraag koffie of thee maar de gesloten vraag Wil je koffie. Op die vraag kan iemand die dementeert nog wel antwoord geven”. Het was die avond gegaan over het vraagstuk van dementie. Hoe herken je het en waar moet je om denken als je omgaat met mensen die dementeren. Ik was één van de van de vrijwilligers, die gebruik gemaakt had van de uitnodiging voor deze avond. Het was een schok voor me te horen dat je iemand, die last heeft van dementie, geen open vragen moet stellen. Zelf verkondig ik overal het belang van het stellen van open vragen. Omdat open vragen het bewustzijn stimuleren en prikkelen tot het nemen van verantwoordelijkheid en dan hoorde ik nu dat je open vragen voor je moet houden als je iets doet met mensen, die aan het dementeren zijn. Het was tegelijk ook een bevestiging van onze opvatting dat het stellen van open vragen zo belangrijk is als je leiding geeft. Maar met alleen vragen ben je er niet.

De relatie
Het bevestigt ook nog iets anders, en dat is waar het op deze avond over ging. Namelijk: hoe onderhoud je een goede relatie met mensen, die last hebben van dementie. Daar gaat het vooral om. Hoe houdt je een goede relatie in stand. Mensen die last hebben van dementie, kunnen zich erg onzeker voelen en als je met open vragen de onzekerheid vergroot is dat niet goed voor de relatie. In werkrelaties is dat anders. Daar is onzekerheid, twijfel soms erg functioneel. Het zorgt ervoor dat je nog eens beter naar een situatie kijkt en het helpt je tot een betere waarneming en een beter oordeel te komen. Het is dan echter ook belangrijk om te zorgen voor een goede relatie. Het is belangrijk dat mensen zich veilig voelen in een relatie, dat ze vertrouwen hebben. Dat geldt ook voor de mensen in een werkrelatie, voor je medewerkers en je collega’s. Zonder een goede relatie is het lastig om mensen te helpen zich goed te ontwikkelen. In onderzoek naar het effect van therapieën blijkt keer op keer dat de relatie tussen de dokter en de patiënt een belangrijke rol speelt in het genezingsproces van de patiënt. Het is belangrijk dat de patiënt zich gezien en gerespecteerd voelt door de arts. In het onderwijs werkt het al precies hetzelfde. De relatie tussen de leerkracht en het kind heeft een grote invloed op de schoolresultaten. Ook hier geldt dat de leerling gezien wil worden en serieus genomen wil worden. Het gebruik van vragen wordt effectief als er een goede open relatie is, als er vertrouwen is, als de persoon die de vragen krijgt zich als mens veilig voelt.

Positioneren met vragen
Soms worden vragen echter gebruikt door de vragensteller om zich boven een ander op te stellen. Dan is het stellen van vragen, of ze nu open of gesloten zijn, niet productief. Als mij wanneer ik iets verkeerd gedaan heb de vraag gesteld wordt: “Waar heb je dat geleerd?” dan is de vragensteller niet geïnteresseerd in mijn antwoord maar wel in het effect dat ik me kleiner en schuldig voel. Dat geldt ook voor de vraag van de gezagsdrager: ”Wat zijn wij hier helmaal aan het doen?” Die gezagsdrager is ook niet geïnteresseerd in de inhoud van het antwoord maar met die vraag positioneert hij of zij zich als gezagsdrager.

De vraag niet als vraag bedoeld
In het boek “De kunst van het vragenstellen” heeft collega Willem Verhoeven het over de mythe van het open ragen. Dit naar aanleiding van een artikel met die titel van Michiel Hoetmer op www.managersonline.nl. Verhoeven komt tot de conclusie dat vragen vaak gesteld worden zonder dat er de intentie is meer te weten te komen of de ander vooruit te helpen. Hij zegt dat een vraag regelmatig een wolf in schaapskleren is. Hij noemt een aantal voorbeelden. Als je aan iemand vraagt of de notulen nou zo onderhand klaar zijn. Dan is dat waarschijnlijk de aansporing om op te schieten. Of de vraag; Vind je ook niet dat politici alleen maar me zichzelf bezig zijn? In dat geval zoek je naar bevestiging van je eigen standpunt. We noemen dat een suggestieve vraag. In zo’n vraag ligt ook nog eens de waarschuwing besloten dat het voor onze relatie beter is als je een bevestigend antwoord geeft. Verhoeven noemt ook het verwijt wat in de vorm van een vraag gesteld wordt zoals de vraag “Wat kost dat wel niet? Ook hier is de vragensteller niet geïnteresseerd in het antwoord maar hij stelt waarschijnlijk verspilzucht aan de kaak. En op de vraag “Wat zou jij doen als….?”zoekt de vragensteller ook naar bevestiging van de eigen veronderstelling. In al deze gevallen wordt de vraag voor iets anders gebruikt dan voor het vergroten van inzicht of bewustzijn.

Goede relatie is stap 1
De tip van de zorgdeskundigen maakte mij weer eens heel erg bewust van het belang van de relatie tussen mensen, ook als het om de omgang met medewerkers, klanten en collega’s gaat. Als we bij leiderschap het belang van open vragen benadrukken, dan gaat het erom vragen te stellen die de ander aan het denken zetten. Niet over de relatie maar wel over het vraagstuk of de uitdaging waarvoor men zich gesteld ziet. Als de relatie goed is en een stootje kan hebben, dan is een gesloten vraag ertussendoor zo erg niet. Als de relatie onder druk staat kan ook een open vraag verstorend werken. Soms verzucht iemand wel eens na een gesprek: “Nu heb ik je van alles verteld en dat was ik helmaal niet van plan”. Het kan zijn dat zo iemand dan onzeker is omdat hij zich heeft bloot gegeven. Het is dan van groot belang dat je de ander oprecht kan verzekeren dat niemand deze informatie zal horen. Het is belangrijk dat wat verteld is veilig is bij jou. Als de relatie goed is geeft het niet als je vraag technisch gezien niet helemaal klopt. Het proces van bewustwording gaat dan toch wel door. Als de relatie slecht is roept ook een open vraag gemakkelijk wantrouwen op. Hoe werk jij aan een goede relatie?