Zelfsturing

Zelfsturing lukt alleen als de zelfsturenden kaders afspreken over de ruimte waarbinnen ze zelfsturend zullen zijn. Die kaders bieden de ruimte om echt zelfsturend te zijn.

Somber
Begin februari 1979 zat ik in de trein van Zwolle, richting Arnhem. Ik was op weg naar Doetinchem. In Doetinchem zou ik samen met andere jonge medewerkers van PTT een training gaan volgen. Het was een training om verder te professionaliseren in het vorming en training werk bij de PTT. De training zou, verdeeld over ongeveer een jaar, 9 weken in beslag nemen. In de tweede week van februari zouden we voor het eerst bij elkaar komen. 12 nieuwe medewerkers vorming en training. Net afgestudeerd aan een sociale academie of aan een opleiding waar je ongeveer ook zoiets geleerd had.
In de trein keek ik uit over de sombere dennenbossen waar de trein tussendoor reed, op weg richting Arnhem. Zo hier en daar een paar weilanden. Mijn stemming was net zo somber als het landschap waar we doorreden. Ik was op weg naar mijn Waterloo.

Door de mand vallen
Eindelijk zouden mensen ontdekken wat ik zo lang verborgen had weten te houden. Eindelijk zouden ze zien dat ik eigenlijk niets wist van het werken met groepen, het trainen van mensen en het begeleiden van veranderingen. Wat ik ooit gelezen had toen ik nog college volgde was gereduceerd tot wat vage flarden. In vergelijking met de andere professionals die ik nu ging ontmoeten en die allemaal een opleiding aan de sociale academie hadden afgerond zou ik genadeloos door de mand vallen. Verder dan een kandidaatsexamen Andragogie had ik het nooit gebracht. Mijn ervaringen op de vrachtwagen, in de melkfabriek of tussen de koeien hadden ook niet bijgedragen aan meer deskundigheid op het gebied van vorming en training. Ja, de jaren als opleidingsfunctionaris bij Aluminium Delfzijl hadden wel geholpen, maar daar was eenoog koning. Er was daar behalve mij niemand, die iets van opleiden wist.

Gemiddeld en kleurloos
In het gemiddelde kleurloze zaaltje in een gemiddeld kleurloos hotel in Doetinchem hadden zich om 10 uur in de ochtend 12 vormers en trainers van de PTT verzameld. Er zaten ook twee trainers in de zaal. Althans, dat dacht ik, omdat ze ouder waren dan de rest. Iedereen had een plaats gezocht . De weekendtassen en koffers met spullen voor de rest van de week stonden in een hoek van het zaaltje.
Hoewel het al lang geleden is weet ik nog bijna precies waar iedereen zat. Er werden tussen de deelnemers wat beleefdheden uitgewisseld en ik denk dat iedereen net als ik wachtte op de start van het programma. De trainers deden echter niets. Een las de krant en de andere zat met z’n stoel achterover tegen de muur geleund in slaaphouding met zijn ogen dicht. Het duurde even, maar al snel werd het onrustig in het zaaltje. Iemand zei ”koffie,” er werd gefluisterd met een buurvrouw of buurman. De trainers volharden in waar ze mee bezig waren. Eén las de krant en de andere zat in slaaphouding. Ik voelde mijn onrust toenemen. De angst om door de mand te vallen was niet kleiner geworden bij het zien van mijn medecursisten en ik begon te denken: “als ik dan toch door de mand moet vallen dan maar zo snel mogelijk”.

Initiatief
Hoe lang er niets gebeurde weet ik niet meer, wel weet ik dat de onrust toenam en ik besloot om in actie te komen. Ik nam het woord en vertelde dat ik was gekomen om iets te leren. Toen daar weinig reactie op kwam zei ik dat ik wel een oefening wilde doen. Toe er nog steeds weinig reactie kwam zette ik in op een oefening vergadertechniek. Iedereen deed mee. We deden een oefening samen en bespraken die na. Sommigen deden direct betrokken en actief mee, anderen wat aarzelender. Ik weet nog dat ik me oncomfortabel voelde tijdens de oefening. Onzeker over wat de anderen ervan zouden vinden, onzeker over wat de trainers ervan zouden vinden. Die onzekerheid was er nog toen de nabespreking was afgerond. De groep viel weer stil, De trainers deden niets, er ontstond weer geroezemoes en ik stelde een volgende oefening voor. Die volgende oefening werd aarzelend ingezet maar kwam spoedig min of meer tot stilstand omdat enkele deelnemers zich boos tot mij richtten en mij vroegen waar ik het recht vandaan haalde te bepalen wat deze groep ging doen?

Kaders
Mijn initiatief was geïnterpreteerd als leiding nemen en legitimatie voor dat leiding nemen was er niet. De meeste groepsleden waren uitgegaan van de premisse dat die legitimatie bij de trainers lag. De groep was totaal verstard omdat er iets gebeurde wat die premisse onderuit leek te halen. In mijn naïviteit had ik niet eerst voor die legitimatie gezorgd. Mijn eigen zelfsturing had ik wel geregeld maar niet afgestemd met de andere groepsleden. Zelfsturing krijgt pas kracht als de afstemming met de mensen om je heen geregeld is. Als de onderlinge afhankelijkheid vorm is gegeven. Afspraken over die onderlinge afhankelijkheid zorgen voor de legitimatie om zelfsturend te zijn. Zelfsturing is dus niet: iedereen doet maar wat. Zelfsturing is de verantwoordelijkheid nemen om je eigen verantwoordelijkheden af te stemmen op die van anderen. Zelfsturing begint met het maken van afspraken daarover. Zelfsturing begint met het scheppen van kaders die de ruimte en de veiligheid bieden aan alle betrokkenen om zelfsturend te zijn.