Semar laat je de andere kant zien

Standpunten worden gemakkelijk scherper en hoekiger. Tegenstellingen worden uitvergroot. Partijen staan tegenover elkaar. Door te luisteren naar de mensen om je heen loop je om valkuilen en obstakels heen.

Wajang
Het Javaanse wajangspel is een bijzonder spel. Het stamt uit een periode lang voordat mensen televisie keken. Maar ook in de periode van de televisie voelen mensen zich er nog steeds door aangetrokken. Toen ik in Jakarta woonde werd ik eens meegevraagd naar een wajang voorstelling in het Jakarta Convention Center, zeg maar de RAI van Jakarta. In een hele grote zaal zaten kris kras door elkaar honderden mensen. Ik was verrast door alle jonge zakenmensen, die er zaten, strak in het maatpak, sommigen met een zoontje op hun knie. Ik had een beetje verwacht dat het wajangspel vooral de belangstelling genoot van de oudere, traditionele Javanen, maar hier bleek het tegendeel.
Het spel begint gewoonlijk om 9 uur in de avond om door te gaan tot de volgende morgen een uur of 6. Meestal ruim 20 uur. In die 20 uur komt de hele kosmos voorbij. Een strijd tussen goed en kwaad, koningen, prinsessen, demonen, geesten en goden zijn van de partij. Ze bestrijden elkaar en steunen elkaar, bedriegen, strijden met open vizier met normale wapens en paranormale wapens. Ze vliegen door de tijd en door de ruimte. Soms in heftige taferelen en soms in lang voortkabbelende dialogen.

Het verhaal
Het grondverhaal wordt bijna altijd gevormd door de Ramayana of door de Mahabharata, de twee grote Hindoe epi. In het raamwerk van die epi wordt vaak de actualiteit verweven. Er zijn honderden karakters, die in de voorstelling figureren.
De mooiste voorstellingen zijn voor mij de voorstellingen in de kampong. Het is er donker, de plek waar de voorstelling gegeven wordt is schaars verlicht met benzinebranders, olielampen en kaarsen. Het gamelan orkest speelt zittend op een kleed de begeleidende muziek. En de poppenspeler, de dalang bouwt zijn verhaal op. Je ziet de dalang slecht, alleen voor de mensen, die aan de “verkeerde kant”van het scherm zitten is zijn rug zichtbaar. Het lijkt of de stemmen uit het niets komen. Als je aan de kant zit waar je de schaduwen ziet, gaan de koningen, de reuzen en de goden echt leven. Majestueuze, elegante of indrukwekkende figuren strijden voor hun gelijk.

Semar
En dan ergens midden in de nacht komt er een onooglijk gebocheld, dik, loensend mannetje op. Semar, heet hij. Hij komt op met zijn 3 zonen. Dit is één van de momenten waarop het publiek gewacht heeft. Semar gaat de standpunten van de hoofdrolspelers relativeren. Hij houdt ze de andere kant voor, hij confronteert ze met de consequenties van hun standpunten, hij geeft ze raad en hij maakt ze duidelijk dat ze niet zo’n grote broek aan moeten trekken. Het publiek herkent zich in de standpunten van Semar en er is sprake van grote hilariteit als er weer een koning of een god met beide benen op de grond wordt gezet als Semar ze de andere kant van hun grote uitspraken laat zien.
de karakters van de wajang zijn allemaal goed herleidbaar tot de verhalen van de Ramayana en de Mahabharata. Semar en zijn zonen komen in de Hindoe verhalen niet voor. Men denkt dat Semar stamt uit de voor Hindoeperiode op Java en model staat voor een soort van oppergod. In het Wajangspel vertelt hij de goden ook ongezouten wat hij vindt van hun handelen.

De andere kant
Semar brengt mensen bij elkaar, Semar laat zien dat je ook met de andere kant rekening moet houden. Dat je voorzichtig moet zijn met het rigide doordrukken van je standpunt en dat je oog moet hebben voor de andere kant. Hij laat zien dat je wel met veel bravoure je standpunt kunt verkondigen maar dat je daarbij gemakkelijk belangrijke en essentiële zaken over het hoofd ziet. Als Semar je daar niet op kan wijzen kon het wel eens erg verkeerd met je aflopen.
Hier in het westen hebben wij geen Semar maar de stem van Semar is ook hier te horen. Je moet daarvoor alleen wel door de buitenkant heen kunnen kijken. Semar is niet mooi, niet indrukwekkend, niet gekleed naar de laatste mode. Je ziet Semar alleen als je hem wilt zien. Als je hem ontdekt in al die mensen in je omgeving. De mensen waar je nooit naar luistert, de mensen, die geen positie hebben en geen titel hebben verworven. Je kunt de stem van Semar horen, bij de mensen in het primaire proces, bij de burgers in je gemeente, aan de balie waar de klanten komen of  aan de telefoon bij het callcenter.
Als je Semar wilt horen moet je er wel de tijd voor nemen, je moet hem opzoeken en vragen aan hem stellen. Hij helpt je dingen te zien, die je anders over het hoofd zou zien, rekening te houden met wat voor jou onzichtbaar is.
Als je coachend leiding geeft schep je daar de voorwaarden voor.