De kunst van het vragenstellen

Goede vragen leiden tot ontwikkeling van bewustzijn, verkeerde tot de ontwikkeling van verdedigingsmechanismen

Jos
In de vierde klas van de HBS zat ik naast een jongen, ik noem hem hier Jos, die hardhorend was. Ik herinner mij het bordje met SH achterop zijn Puch. We zaten altijd helemaal vooraan in de klas, net voor de tafel van de leraar. Die tafel stond op een verhoging. We konden onze boeken, onze agenda’s en andere dingen waar we mee bezig waren mooi voor de ogen van de leraar verstoppen, achter de ca.25 cm, die diens tafel boven onze tafels uitstak. Een ideale plaats voor spiekbriefjes ook, of voor meekijken in het boek van de leraar. De meeste leraren hadden vooral oog voor de “lastige” leerlingen, die graag zover mogelijk achter in de klas zaten. Ik heb er heel goed geleerd om op de kop te lezen.
Jos en ik communiceerden met elkaar via briefjes of door in elkaars agenda te schrijven. Ik heb nog zo’n agenda en het is grappig om nog eens terug te lezen over de fantasieën en dromen uit die tijd. Ook over hoe we probeerden elkaar te imponeren en de loef af te steken. Grootspraak waarover ik me wel eens met terugwerkende kracht schaam.
Jos was verliefd op een meisje uit de andere vierde klas. De liefde werd niet beantwoord maar Jos had het er erg druk mee. Soms als ze door de gang langs het raam van ons lokaal liep tikte hij me aan om me er attent op te maken en omgekeerd ook.

Wiskundeles
Op een dag tijdens de wiskunde les zag ik haar langs het raam lopen en ik tikte Jos op z’n schouder. Hij reageerde geïrriteerd. Hij was geconcentreerd met een opgave differentiaal rekenen bezig. Om hem toch attent te maken op z’n “vlam” pakte ik vervolgens zijn hoofd met beide handen beet en draaide het om, in de richting van de het raam naar de gang. En……. Jos beet heel hard in mijn hand, waarop ik een luide kreet slaakte. Doodse stilte in de klas en de wiskunde leraar, een voormalig landmacht officier, met de lange liniaal van één meter als een wandelstok in zijn hand stond pal voor mij neus.
“Dirk Boersma, wat ben jij? Een vent of een kleuter?” knalde het door de klas. Een vraag waarop ik alleen maar een fout antwoord kon geven. Als ik vent zou zeggen zou er een schamper lachen gevolgd zijn, niet alleen van de leraar maar ook van de klas. En als ik kleuter zou antwoorden zou hetzelfde gebeurd zijn. Na een moment van stilte hoorde ik mezelf zomaar zeggen: “Ik denk dat u vindt dat ik een kleuter ben”. Weer een stilte. Op dat antwoord hadden de leraar en ik niet gerekend en na wat binnensmonds gemompel van de leraar ging de les weer door.

Gesloten vragen
Als deze leraar de kunst van het vragenstellen had beoefend zou hij deze vraag nooit zo gesteld hebben. Hij zou er nooit een gesloten vraag van gemaakt hebben en al helemaal niet een gesloten vraag waarop alleen maar het verkeerde antwoord gegeven kan worden. Een vraag waarop de leraar het antwoord niet eens wil weten. Hij stelde de vraag in het beste geval om mij ergens bewust van te maken en in het slechtste geval om mij voor de klas te kijk te zetten.

Schitterende manier
Vragen zijn een schitterende manier om bewustzijn te ontwikkelen en bewustzijn is weer een mooie voorwaarde voor leren. Het is echter wel noodzakelijk om de goede vragen te stellen en vragen waarmee je bewustzijn ontwikkelt zijn open vragen. Geen vragen waarop je het antwoord al weet of denkt te weten. Als je vragen stelt vanuit je eigen veronderstelling over het antwoord werk je niet aan het ontwikkelen van bewustzijn maar aan het ontwikkelen van verdedigingsmechanismen. Dat is wat deze wiskundeleraar ook bij mij deed. Ik kreeg les in hoe ik me buiten schot kon houden. In dat laatste heb ik op de middelbare school een hele goede training gekregen.
Als je leiding geeft is het niet in je belang om verdedigingsmechanismen te ontwikkelen. Die zijn vaak al goed ontwikkeld en het is niet in belang van de bedrijfsvoering om ze nog verder te ontwikkelen. Het is juist belangrijk om dingen los te maken, om nieuwe inzichten te laten groeien. Om dat te doen heb je de kunst van het vragen stellen nodig. Het is een kunst waarin je sterk kunt groeien en een kunst die je verder brengt dan het goed kunnen lezen van een winst en verliesrekening. Dat laatste is niet verkeerd maar je bereikt met die vaardigheid pas resultaten als je goed de goede vragen kunt stellen. In het boek “De kunst van het vragenstellen” van Willem Verhoeven lees je hoe het moet en het spreekt vanzelf dat wij er in onze trainingen uitgebreid aandacht aan besteden.