Als de geest uit de fles komt

De Amerikaanse verkiezingen hebben tot veel onrust geleid. Mensen maken zich zorgen en sommigen zijn bang. Anderen zijn juist blij omdat ze het idee hebben dat een elite, die het voor het zeggen had, verloren heeft. Ook zij maakten zich zorgen en met hun zorgen werd bar weinig gedaan. Wat doen we met de geesten die nu uit de fles komen? Hoe ga je daar als leidinggevende mee om?

Ongerust
Mijn jongste dochter (13 jaar) sprak zich de afgelopen weken bij het ontbijt regelmatig in negatieve zin uit over de Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump. Ik kreeg ook regelmatig een Youtube filmpje te zien waarin kinderen hun zorgen uiten over deze presidentskandidaat. Mijn dochter draagt het milieu een warm hart toe, vindt dat meisjes niet minder zijn dan jongens en heeft veel vriendinnen, die tot een minderheidsgroep in Nederland behoren. Ze uitte steeds vaker haar zorgen over een mogelijke verkiezing van Trump, naarmate de verkiezingsdatum dichterbij kwam. En toen het zover was kwam ze bezorgd en boos aan het ontbijt.

Cognitieve dissonantie
In de Correspondent van afgelopen zaterdag stond een aardig artikel van Marilse Eerens, waarin ze schrijft hoe haar twaalfjarige zoon en zijn vrienden omgaan met de winst van Trump, hoe ze ontdekt hebben dat Trump ook het plan heeft het rioleringsstelsel in de VS te vernieuwen. Dat is toch maar iets positiefs in deze treurige situatie. Hier is de wet van de cognitieve dissonantie aan het werk, een wet die in 1956 voor het eerst werd gepubliceerd door Leon Festinger. Die wet zegt dat mensen moeilijk kunnen leven met twee cognities of twee situaties, die niet met elkaar in overeenstemming zijn. Onbewust probeert men dan één van de twee feiten aan te passen zodat de dissonantie kleiner wordt.

Een brief
Een andere manier om met twee zaken die zo in strijd zijn met elkaar om te gaan is de situatie onder ogen zien en er bewust mee omgaan. Dat las ik in een brief van een vriend, die ik zondagmorgen in alle vroegte ontving. Hij werkt veel met de mensen die nazaten zijn van mensen, die heel lang geleden uit Japan naar de VS kwamen. Hij schrijft in zijn brief over de angst en de zorgen onder deze mensen en over de boosheid en zorgen bij vrouwen na de verkiezing van Trump. Hij vertelt hoe ze er in hun gemeenschap voor zorgen, dat mensen over hun angst en hun zorgen kunnen praten. En hij waarschuwt voor reacties die vormen aannemen van manier waarop Trump zijn standpunten en opvattingen de wereld in slingerde. Hoe vaak zijn mensen zich bewust van de gevolgen van de dingen die ze zeggen?

Geest uit de fles
Zou Trump zich bewust zijn van de “geesten” die hij zo uit de fles gehaald heeft? En krijgt hij die geesten weer in de fles? Het spreekwoord daarover suggereert dat je de geest niet meer in de fles krijgt. Het is echter erg belangrijk die geesten niet zomaar hun gang te laten gaan. De onderzoekers Quy Huy, hoogleraar aan Insead, en Timo Vuori, hoogleraar aan Aalto University, schrijven over het belang van collectieve emoties en met name over het onderschatten daarvan door leidinggevenden. Het is om te beginnen van groot belang je bewust te zijn van de collectieve emoties, die je oproept. Wees je ervan bewust dat je dat zomaar doet en helaas vaak zonder dat je er erg in hebt. Dat geldt vooral als je in een leidinggevende positie bent. Je roept meer op dan je denkt. Vooral je negatief uitspreken over mensen kan hele nare gevolgen hebben. Het kan ook zijn dat de collectieve emoties door iets of iemand anders worden opgeroepen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de collectieve emoties die de verkiezingscampagne in de VS en het uiteindelijke resultaat van de verkiezingen opgeroepen hebben.

Collectieve emotie
Soms ben je als leidinggevende zelf verantwoordelijk voor het ontstaan van die collectieve emoties, soms wordt je ermee geconfronteerd. Bij collectieve emoties is het erg belangrijk er snel op te reageren. In de fles terug stoppen lukt waarschijnlijk niet meer, maar het is wel erg belangrijk er iets mee te doen. Johannes Visser schreef er een stuk over in de Correspondent van vandaag. Hij schrijft over het gesprek wat hij er als leraar over had met een HAVO 3 klas. Hij schrijft daar niet over het weer in de fles krijgen, maar wel over hoe hij met die geest of geesten omging. Quy Huy en Timo Vuori ontdekten in hun onderzoek hoe het niet omgaan met collectieve emotie leidde tot de ondergang van Nokia. Het was “not done” er over te praten. En dus zocht de collectieve emotie een andere uitweg. Wat doen wij als we een collectieve emotie waarnemen?