Waarden als bron voor tegenspraak

Van je waarden kan je niet verwachten dat ze door iemand anders verdedigd worden. Het is van groot belang ze serieus te nemen. Daarbij is het noodzakelijk om niet de man maar de bal te spelen. Met een goede relatie is het makkelijker om kenbaar te maken dat je ergens anders over denkt.

Mijn opa
In mijn jeugd hoorde ik van mijn vader een bijzonder verhaal over zijn vader. Die werd geboren in 1991 en overleed vlak voor de tweede wereldoorlog begon. Ik heb hem dus nooit gekend. Mijn beeld van hem is het resultaat van de verhalen, die mijn vader mij over hem vertelde. Mijn opa kwam uit de Friese Wouden. Hij was een zeer gelovige man maar had, net als veel andere mensen uit de streek waar hij vandaan kwam, wat moeite met gezag. Dat kwam hem in de periode van de Eerste Wereldoorlog, toen hij gemobiliseerd was te staan op een aantal dagen cachot. Het was niet ongebruikelijk dat militairen de tijd doodden door met elkaar te dobbelen. Daar kwam ook vaak geld aan te pas. Niet alleen gewone soldaten deden dat, ook officieren speelden met dobbelstenen om geld als ze niets beters te doen hadden. Mijn opa was daar getuige van toen hij op wacht moest staan. Hij schakelde het licht uit, kroop vervolgens onder de dobbeltafel  en gooide deze ondersteboven. Dat werd hem niet in dank afgenomen met de hierboven beschreven straf tot gevolg. Zijn door zijn geloof ingegeven bezwaren tegen dobbelen wonnen het van de Bijbelse opdracht om gezagsgetrouw te zijn.

Kiezen
Dat thema is in mijn opvoeding regelmatig teruggekomen. Aan tafel werden lange gesprekken gevoerd over wat je moest doen als de overheid keuzes maakte of anderszins dingen deed die in strijd waren met wat er in de Bijbel staat. Als kinderen kregen we dan overigens niet opgelegd wat we dienden te doen. In die gesprekken konden we onze eigen keuze maken. Dat gold trouwens niet alleen het gezag van de overheid. Dat gold ook het gezag van de kerk. De kerk had in de ogen van mijn opa en mijn vader maar zeer beperkt gezag. Het ging om jouw eigen keuzes en bij het maken van die keuzes dienden de uitgangspunten van Gods Woord de belangrijkste rol te spelen.

Waarden
En dat waren al die waarden als gelijkheid of evenwaardigheid, zoals we dat nu zouden noemen. Liefde voor de mensen om je heen, geduld, bescheidenheid, niet oordelen, niet over mensen praten maar met mensen praten en nog andere. Nee, het ging niet om handen schudden, met mes en vork eten of je hoed afnemen. Niet de normen stonden centraal. Het ging om waarden. En die waarden blijken tot vandaag een belangrijk kompas in mijn leven te zijn. En vaak loodsen die waarden mij als het eropaan komt door moeilijke situaties heen. Net zoals ze dat deden voor mijn grootouders en mijn ouders. Het zijn waarden, die je niet af kunt geven. Die anderen niet voor je kunnen bewaren en bewaken. Ik leerde in de gesprekken met mijn vader dat ik dat zelf moest doen en dat die waarden, als het erop aan kwam, mijn keuzes moesten bepalen. Die waarden deden mij soms de noodzaak voelen om tot tegenspraak over te gaan. Die waarden gaven mij de overtuiging en de moed dat ook echt te doen.

Tegenspraak
In onze tijd is tegenspraak ineens weer erg belangrijk. Regelmatig is de vraag aan de orde of je strategisch kiest, of je je kruit droog houdt of wacht tot het vanzelf weer over gaat, of dat je kiest en een standpunt inneemt wat je dwingt om tot tegenspraak over te gaan. Die tegenspraak heeft betrekking op wat mensen doen of zeggen. Die tegenspraak betekent niet dat je van die andere mensen tweederangs burgers maakt. Iets wat ik lang wel gedaan heb en waar mijn supervisor mij bewust van maakte. Door mensen in hun zijn te accepteren en respectvol en vriendelijk te behandelen open je de mogelijkheid om dingen tegen mensen te zeggen, die sterk van hun standpunt afwijken. In de Los Angeles Times van vandaag staat een artikel van Amy Alkon, die schrijft over het je vriendelijk opstellen naar anderen, ook als het  mensen zijn waar je last van hebt of wiens mening je niet kunt accepteren. Als je een relatie met ze laat ontstaan kun je goed met hen van mening verschillen.

Fisher en Ury
Fisher en Ury, beiden hoogleraar aan Harvard, schreven er al zo’40 jaar geleden een mooi boek over. “Getting your yes” heet het. In dat boek gaan ze nog verder dan tegenspraak. Zij bieden zelfs een aanpak om weer bij elkaar te komen. Die aanpak begint niet met water bij de wijn doen of meehuilen met de wolven in het bos. Het is heel goed om duidelijk te zijn over je waarden en hoe je die in de samenleving of een organisatie wilt terug zien. Fisher en Ury benadrukken echter het belang van het scheiden van de zaak en de man. Helaas is het voor ons gemakkelijk en verleidelijk iemand een hufter te vinden als hij of zij er andere ideeën op na houdt. En dat werkt nou net averechts, zeggen Fisher en Ury. Op 14 oktober 2014 schreef ik daar al eens een stukje over. Ik ben er dankbaar voor dat mijn opa en mijn vader mij leerden mijn eigen waarden te gebruiken in het dagelijkse leven en er ook zelf voor te gaan staan als dat nodig is. Aan de andere kant vertelde mijn vader mij ook dat het in de Tweede Wereldoorlog lang duurde voor hij aan het verzet ging deelnemen. Het was zijn boosheid over de deportatie van joden, die het verzet bij hem deed ontluiken.

De waarheid van de ander
Voor een leidinggevende is het van groot belang de eigen waarden goed te kennen en te weten hoe ze zichtbaar worden in het dagelijks leven en waar ze met voeten getreden worden. Het is ook van groot belang je bewust te zijn van de waarheid van anderen. Luister naar die waarheden en zeg het als jouw waarheid anders is. Maar blijf vriendelijk naar mensen met een andere waarheid.