Wie trekt er echt aan de touwtjes?

In Indonesië leerde ik de wayang kulit voorstellingen kennen. In de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam het regelmatig voor dat ik laat in de avond de geluiden hoorde, die me deden beseffen dat er ergens in de wijk van Yogyakarta, waar ik toen woonde, een wayang voorstelling werd gegeven. Er trouwde iemand of er was een andere reden om feest te vieren.En als je daar geld genoeg voor had liet je een dalang komen, die een wayang voorstelling gaf.

Poppenspel
Een wayang kulit voorstelling is een voorstelling met uit leer gesneden platte poppen, die achter een wit laken en voor een lamp, door die dalang heen en weer bewogen worden en die ook door die dalang een stem krijgen. Er komen wel 400 figuren of karakters voor in het wayangspel. Het wayangspel heeft iets betoverends. Het wordt in de nacht gespeeld, het begint meestal om 9 uur in de avond en gaat dan door tot de volgende morgen 9 uur. Er speelt altijd een gamelan orkest en je hoort de hele nacht de stem van de dalang, de poppenspeler. Soms snel, soms langzaam, soms vleiend, soms dreigend en alle andere tonen die beschikbaar zijn.

Hindoe epen
Zijn verhaal is meestal ontleend aan de grote hindoe epen, de Mahabarata en de Ramayana. Er worden hele oorlogen zichtbaar gemaakt, maar er zijn ook liefdesgeschiedenissen. Het gaat over trouw, over moed, over verraad, over bedrog, kortom over alles wat je in het echte leven ook meemaakt. Er is altijd veel belangstelling voor zo’n wayang voorstelling, die vaak op een open plek in de wijk wordt opgevoerd. Je hoeft er geen kaartjes voor te kopen, je kunt je zo bij het publiek voegen en dan merk je dat de mensen echt meeleven met de figuren waarvan je de schaduwen op het witte laken ziet.

Dalang
Er zijn koningen, knechten, goden, prinsessen  en ze krijgen allemaal een stem van de dalang. Die ook nog eens met zijn voet een klein trommeltje bespeeld waarmee hij tekens aan het gamelanorkest geeft. Je ziet de poppen, je hoort de gamelan en de stem van de dalang, maar je ziet de dalang slecht of niet, hij zit heel klein, in kleermakerszit  achter het witte laken. Maar ondanks dat bepaalt de dalang het verloop van het verhaal. Hij kent al die verhalen en karakters uit z’n hoofd. In het  verhaal is meestal ook een stuk van de actualiteit verwerkt. In de tijd dat Indonesië een dictatuur was, kon alleen de dalang via zijn poppen kritiek geven op wat de president deed. Je zag en hoorde die poppen, de koningen, goden, ridders, prinsen en prinsessen en op een gegeven moment was je je er niet meer van bewust dat het eigenlijk de dalang was die sprak.

Wie?
In die dagen was het in Indonesië niet ongebruikelijk om bij onverwachte en onbegrijpelijke besluiten en acties van de president te vragen wie nou eigenlijk de dalang was. Was dit echt een besluit of een actie van de president of één van zijn ministers of zat er iemand anders achter? En wie was die dalang dan? Over die vraag werd veel gespeculeerd. Wie had het nu echt voor het zeggen? Ik werd me van dat beeld weer sterk bewust toen ik een artikel las over Steve Bannon, de man waarvan gezegd wordt dat hij Donald Trump voorzegt. En dat beeld werd versterkt toen ik een artikel las waarin Bannon wordt vergeleken met Thomas Cromwell, de belangrijkste adviseur van Hendrik VIII, die Hendrik zelfs opdroeg met bepaalde vrouwen en te trouwen omdat daarmee diens macht en dus die van hemzelf groter werd.

Cromwell
Je kunt Trump beter begrijpen als je weet wie Steve Bannon is. Ze lijken elkaars gedrag te versterken. Trump heeft Bannon nodig en Bannon heeft Trump nodig en zo hadden ook Hendrik VIII en Thomas Cromwell elkaar nodig. Bannon en Cromwell zijn de dalang. Dit zijn waarnemingen die aansluiten op waar ik gisteren in mijn blog over schreef. Vaak komen mensen in hun kracht doordat er iemand is die ze versterkt.

Relaties
Daarmee wordt opnieuw zichtbaar hoe belangrijk het is om je bewust te zijn van relaties. Een tijd geleden schreef ik een blog over mijn angst voor leiderschap en hoe ik in een bepaalde situatie iemand naar voren schoof om zo ongestoord de dingen te kunnen doen, die ik wilde doen. Ik gedroeg me daar als dalang. Als je je met leiderschap bezig houdt is het de moeite waard om eens goed te kijken of er van een dalang sprake is en wat er gebeurt in de relatie tussen de formele leider en de dalang of misschien wel meerdere dalangs.