Een mensch blijft een mensch

Wij denken graag voor anderen. We weten wat goed is voor mensen zonder werk, met een laag inkomen of met een beperkte opleiding. We maken programma’s om achterstanden op te heffen of om een participatiesamenleving te komen. 100 jaar geleden was er een Nederlandse bestuursambtenaar in Indië. Hij had als net als andere bestuursambtenaren als opdracht, het “opheffen” van de lokale bevolking. In een groot aantal brieven maakt hij ons deelgenoot van zijn ervaringen.En, hij benadrukt het belang van het relaties aangaan als belangrijke factor om resultaat te bereiken

Over in plaats van met
De vrijheid, die we voor onszelf zo belangrijk vinden, onthielden we anderen. De mensen in Indonesië moesten eerst nog ontwikkeld worden voor zelfsturend konden zijn. En, wij hadden ook een beeld van hoe dat zelfsturend zijn eruit moest zijn. Daar was goed over nagedacht door allerlei deskundigen. Rechtsdeskundigen en hooggeleerde bestuurskundigen hadden hun licht over dat proces laten schijnen. In het parlement waren plannen gepresenteerd en er waren  debatten over gevoerd. Aan al dat onderzoek en al die plannenmakerij ontbrak maar één ding. De mensen om wie het ging waren er niet bij betrokken. Het ging over hen, ze deden niet mee aan de discussie.
Voor de tweede wereldoorlog  en toen de Nederlanders door de Japanners in kampen waren opgesloten werden in Indonesië ook plannen gemaakt en werd er gedebatteerd. Die plannen werden echter gemaakt en de debatten gevoerd zonder dat de partij, die formeel de baas was er bij betrokken was. Pogingen die voor de tweede wereldoorlog ondernomen werden om wel met de machthebbers in gesprek te komen hadden geen succes. Die leidden tot straffen als verbanning, de straf voor het schrijven van het stuk ”Als ik eens Nederlander was”. Of het terug gestuurd worden naar Nederland, iets was Eduard Douwes Dekker overkwam.
De kern was dat er voor mensen werd gedacht in plaats van met mensen.

100 jaar geleden
In het boek Brieven van Opheffer, geeft G.L Gonggrijp, die aan het begin van de 20e eeuw bestuursambtenaar was op Java, een scherp beeld. Hij laat in zijn brieven zien hoe de plannen, die boven gemaakt waren, nooit pasten in de lokale situatie en hoe een belangrijk deel van de tijd besteedt werd aan voorgeschreven werkzaamheden, waarmee, de schrijver overigens ook regelmatig een loopje nam. Hij heeft het over “inktwellustelingen” en schrijft:  “dat het algemene kenteken van hun stoel vastgeplakte individuen is, dat ze nooit wat zien, niets opmerken en dan zeggen: van achter min schrijftafel heb ik alle draden van het bestuur in handen”
Gelukkig schrijft Gonggrijp niet alleen over wat er misgaat in het bestuur. Hij schrijft ook over dingen, die wel goed gaan. Het bijzonder is dat het dan altijd gaat om zaken waarbij mensen een echte relatie met elkaar aangaan. Het gaat om situaties waarin er sprake is van verbinding. Het lijkt wel of je leest over modern leiderschap of over leiderschap 3.0

Sarekat Islam
Een voorbeeld is te vinden in zijn brief over Sarekat Islam. Hij schrijft daarover op 7 mei 1913. Hij begint zijn brief met stellen dat hij de beweging Sarekat islam, goed vindt en op de vraag hoe het dan zit met de excessen stelt hij de lezer de vraag of de lezer een beweging kent waarbij die niet zijn voorgekomen. Gonggrijp is er positief over dat de Sarekat Islam de eigenwaarde van de lokale bevolking aanblaast en eigenwaarde is volgens Gonggrijp de basis om van iemand een brave en economisch krachtige persoon te maken. Ja, natuurlijk zijn er ook gevaren en om daar wat aan te doen zijn er mensen nodig die naast de leiders van de beweging kunnen gaan staan. Niet er boven dus, maar er naast en in gesprek.

Gevaarlijk
In zijn brief van 26 oktober 1913 staat ook een prachtig voorbeeld van zijn aanpak. Omdat er in die tijd met dwangarbeid gewerkt werd aan de wegen, de bruggen etc. En, omdat zijn gevangenis steeds leeg was, vroeg hij aan de regering in Jakarta om nieuwe gevangenen en daar had de regering wel oren naar. Ze stuurden gelijk de gevaarlijksten, gevangenen uit Atjeh. Gonggrijp schrijft in zijn brief van 35 oktober 1913 dat er nog nooit een verzoek van hem zo snel werd ingewilligd. En in zijn brief van 1 november schrijft hij hoe de groep, zwaar geboeid en met ijzeren ringen om de hals op een goede middag arriveerden. De Europese ingezeten van zijn stadje vonden het niets aardig, want het naaste garnizoen was een dagreis ver en er waren geen gewapenden. Gonggrijp besloot zich persoonlijk met deze groep gevangenen uit Atjeh te bemoeien. En na enkele maanden met een strakke discipline gewerkt te hebben, besloot Gonggrijp, de kettingen en de ijzeren ringen te verwijderen. Hij vertelde ze dat hij ze vertrouwen gaf maar drong er ook op aan dat ze het vertrouwen niet moesten beschamen. Als ze zich zouden misdragen was het afgelopen met de vrijheid. Ondanks eerst problemen te hebben gehad met de regering in Jakarta, stuurden ze hem steeds meer gevangenen uit Atjeh. En, Gonggrijp komt aan het eind van zijn brief tot de slotsom dat hij het vertrouwen wat hij van hen kreeg te danken had aan het feit dat hij hen niet beschouwde als sloebers, maar als mensen.

Een memsch blijft een mensch
Toen Gonggrijp werd overgeplaatst vroegen deze gevangen of ze met hem mee mochten. Ze beloofden hard te zullen werken. Gonggrijp zagt dat hij daar niets voor voelde omdat op zijn nieuwe standplaats een garnizoen lag en hij was bang dat alleen al het zien van uniformen tot probleem zou leiden. En,Gonggrijp sluit zijn brief af met: ”Een ziel blijft een ziel en een mensch een mensch”.En hij verzucht: ”zouden we niet oneindig veel verder komen, wij zogenaamd ontwikkelden, door niet meer neer te zien op de lagere standen in t Westen en niet in verwatenheid neer te zien. Gonggrijp pleit voor de evenwaardigheid, volgens Verhoeven een voorwaarde voor zelfsturing en coachend leiderschap. Gonggrijp pleit voor het zien van de mens en zit daarmee op dezelfde lijn als Gianpietro Petriglieri, die dit voorjaar pleitte voor het terugbrengen van menselijkheid in leiderschap.
Hoe kunnen wij net als Gonggrijp in verbinding met anderen de uitdagingen van onze tijd aangaan?