Als ik eens Nederlander was

Vandaag vieren we weer groots onze Bevrijdingsdag. Maar wat betekent het om vrij te zijn? En hoe vrij ben je als mensen om je heen die vrijheid niet ervaren?

Bevrijdingsdag
5 Mei, Bevrijdingsdag. Bevrijdingsdag wordt dit jaar uitgebreid gevierd. Bevrijd zijn betekent dat er niemand meer de baas over je speelt. Dat je zelf het roer van je leven in handen hebt. Dat betekent niet dat je maar kan doen waar je zin in hebt. Het betekent dat je uit eigen vrije wil met anderen afspraken maakt over de ruimte die er voor een ieder is. De afspraken waarmee onze vrijheid is geregeld zijn vastgelegd in onze grondwet. De vrijheid van meningsuiting is daar een onderdeel van. Getuige de soms heftige discussies over dat onderwerp en de incidenten daar omheen is dat iets wat we belangrijk vinden. In de tijd dat de Duitsers hier de baas waren was dat wel anders, toen was zowel het geschreven als het gesproken woord aan banden gelegd. Gisteren herdachten we de doden uit de tweede wereldoorlog, en ook de mensen die de tijd daarna stierven omdat ze hun streden voor onze vrijheid of die van anderen. Tegenwoordig vieren we Bevrijdingsdag op 5 mei, dat doen we echter pas na de tweede wereldoorlog. Voor die tijd was de bevrijding van de Franse overheersing belangrijk. In 1913 werd die bevrijding groots herdacht. Volgens de geschiedenisboeken werd in 1913 nog steeds vol afschuw over de Franse keizer Napoleon gesproken en ook werd de viering gebruikt om aandacht te besteden aan alle grote daden van het Koninkrijk der Nederlanden. Er werd bij die bevrijding niet alleen in Nederland stil gestaan, ook in Nederlands Indië moest er in 1913 groots gevierd worden.

Als ik eens Nederlander was
Voor de Indonesische intellectueel Ki Hajar Dewantoro was dat aanleiding om op 20 juli 1913 een artikel te publiceren met als titel “Als ik eens Nederlander was.” In dat artikel protesteert hij heftig tegen het feit dat de Indonesische bevolking gedwongen werd mee te betalen aan de feestelijkheden. Het artikel kwam hem op een verbanning te staan, eerst naar het eiland Banda en vervolgens naar Nederland. Van een proces was geen sprake. Twee anderen, waaronder Ernest Douwes Dekker, de broer van Multatuli , die hem steunden en verdedigden ondergingen hetzelfde lot. Overigens heeft Ki Hajar Dewantoro zijn tijd in Nederland gebruikt om zich te verdiepen in het onderwijs. Hij gebruikte de ideeën van Maria Montessori en  Rabindranath Tagore ( die saillant genoeg in 1913 de nobelprijs won) om tot een eigen concept voor onderwijs te komen. Centraal in dat concept is dat de leraar naast de leerling staat en niet erboven. Het besluit om hem zonder vorm van proces naar Nederland te verbannen was wel een gevolg van ongelijke verhoudingen. De overheid had in Indië de persvrijheid aan banden gelegd. De door de Nederlanders gemaakte wetten worden nog steeds gebruikt om politieke tegenstanders het zwijgen op te leggen. De bevrijding van Indië in 1945, het opnieuw installeren van Nederlands gezag, hebben niet geleid tot het schrappen van die wetten. Ook andere wetten bleven van kracht, zoals bijvoorbeeld wetten waarin de doodstraf geregeld wordt. De doodstraf was in Nederland al in 1870 afgeschaft, maar bleef in het Indische deel van ons koninkrijk gewoon van kracht. Ook in de jaren na de bevrijding werden ze gewoon gehandhaafd. In de periode 1929 tot 1936 werd nog 27 keer de doodstraf opgelegd.

Zonder hiërarchie
Volgens het Nationaal Comité 4 en 5 mei is 5 mei is een dag om ons te bezinnen op het belang van vrijheid en ons te realiseren dat vrijheid kwetsbaar is. Voor de vrijheid in Nederland hebben velen gevochten en zelfs hun leven gegeven. Uit onze geschiedenis met Indië blijkt hoe moeilijk het is om gericht te zijn op de vrijheid van anderen. Vrijheid is mooi zolang we er geen last van hebben. De vrijheid van anderen mag ook geen aantasting van onze welvaart betekenen. Zodra we ons zorgen maken over wat anderen aan het doen zijn en welke negatieve gevolgen dat voor ons zou kunnen hebben, gaan we gemakkelijk de vrijheid van anderen beperken. We gaan dan boven de ander staan, we heffen de vinger op en zeggen de ander wat wel mag en wat niet mag. Ki Hajar Dewantoro benadrukt in navolging van Tagore hoe belangrijk het is om naast de ander te staan en niet boven of onder de ander. In het onderwijsconcept van Tagore is veel aandacht voor het leren en onderzoeken van andere culturen. Dat zijn stappen op weg naar echte vrijheid en niet alleen het koesteren van de eigen verworvenheden.